ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ-Η ΜΑΖΙΚΗ ΠΑΓΙΔΕΥΣΗ

Η ΜΑΖΙΚΗ ΠΑΓΙΔΕΥΣΗ ΜΙΑ ΜΕΘΟΔΟΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΤΩΝ ΖΗΜΙΩΝ ΑΠΟ ΤΑ ΕΝΤΟΜΑ ΚΑΙ Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΣΥΝΘΗΚΩΝ ΣΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ

Γεώργιος και Νικόλαος Σταυράκης
Εργαστήρια Εντομοελκυστικών και Εντομοπαγίδων
«ΦΥΤΟΦΥΛ» - Σχηματάρι Βοιωτίας
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Από τις αρχές της νεολιθικής εποχής ο άνθρωπος άρχισε να ζει με βάση την αγροτική παραγωγή που εκείνος δημιουργεί και του ανήκει. Εχει επομένως το δικαίωμα να προσπαθεί να περιορίσει τα ζημιογόνα για την τροφή του έντομα, με ήπια μέσα και χωρίς τη χρήση τοξικών ουσιών.
Τα τελευταία χρόνια η μαζική παγίδευση για τα φρουτοφάγα δίπτερα έντομα, προτείνεται όλο και συχνότερα, σαν φιλική για τον άνθρωπο και το περιβάλλον οικολογική μέθοδος και συνάμα αρκετά αποτελεσματική, για την πρόληψη των ζημιών που αυτά προκαλούν. Η τεχνολογία της μαζικής παγίδευσης είναι μια τεχνολογία μίμησης της φύσης. Δεν είναι ούτε βιοτεχνολογική ούτε χημική μέθοδος.
Για να παγιδεύσουμε τα έντομα θα πρέπει να επηρεάσουμε τη συνήθη φυσική συμπεριφορά τους και να τα οδηγήσουμε στη παγίδα. Ομως η συμπεριφορά των εντόμων είναι ένα εξαιρετικά πολυσύνθετο φαινόμενο και η όποια παρέμβαση μας, για την τροποποίηση της προς όφελος του ανθρώπου, απαιτεί γνώση για το νευρικό σύστημα του εντόμου και τα αισθητήρια όργανα του, αφού αυτό είναι που συσχετίζει τον εσωτερικό κόσμο του εντόμου προς τον εξωτερικό κόσμο, το περιβάλλον. Επιπλέον χρειάζεται γνώση για το συμπαθητικό νευρικό σύστημα, το ενδοκρινικό σύστημα αλλά και για το ρόλο των περιβαλλοντικών παραγόντων και ιδιαιτέρως της θερμοκρασίας και υγρασίας στην διαμόρφωση της συμπεριφοράς του εντόμου.
Τα έντομα δεν έχουν την ικανότητα της ομοιοστασίας, να κρατούν δηλαδή σταθερή τη θερμοκρασία του σώματος τους και αυτός είναι ένας σοβαρός λόγος για τις μετακινήσεις και την εν γένει δραστηριότητα τους. Εμπειρικά δεδομένα από παρατηρήσεις και πειράματα, αποδεικνύουν ότι τα έντομα και ιδιαίτερα τα φρουτοφάγα δίπτερα, ανταποκρίνονται με προσανατολισμένες έμφυτες αναγκαστικές κινήσεις σε σήματα-ερεθίσματα που σχετίζονται με τις ενστικτώδεις ανάγκες διατροφής και εν μέρει και παραμονής του εντόμου σε πιο ευχάριστο περιβάλλον. Οταν βρεθούν σε τέτοιες συνθήκες αγνοούν τα άλλα ερεθίσματα που συνυπάρχουν στο περιβάλλον τους και ανεξαρτήτως του αποτελέσματος και της χρησιμότητας για τα ίδια, οδηγούνται προς την πηγή αυτών των σημάτων ερεθισμάτων.
Οπως είναι γνωστό τα ένστικτα είναι πολύπλοκες δράσεις, έμφυτα πρότυπα κινήσεων ή αυτοματισμών που τίθενται σε λειτουργία υπό την επίδραση κατάλληλων συνθηκών. Το έντομο δεν μπορεί να ελέγξει την κληρονομικότητα του, τα ένστικτα του. Το έντομο αντιδρά αυτόματα στο ερέθισμα, όπως εμείς βήχουμε ή φτερνιζόμαστε αυτόματα ανεξάρτητα από τη βούληση και τη συνείδηση μας. Το έντομο προσπαθεί να ελέγξει και να επιλέξει το περιβάλλον στο οποίο θα ζήσει θα παραμείνει και θα δράσει, αυτό είναι το μόνο που μπορεί να κάνει.
Στα έντομα συναντάμε :
1) τη γενική χημική αίσθηση: Ερεθιστικές ουσίες όπως οι ατμοί αμμωνίας ή χλωρίου είναι δυνατόν να γίνουν αισθητές σε πολλά μέρη του σώματος. Θεωρείται πιθανόν να ερεθίζουν αισθητήριες καταλήξεις οι οποίες κανονικά αντιδρούν σε άλλα ερεθίσματα.
2) την αίσθηση της όσφρησης: Στα έντομα βρίσκεται κυρίως στις κεραίες αλλά και στην προβοσκίδα, τα στοματικά μόρια, τον ωοθέτη και τους αλτήρες των δίπτερων φρουτοφάγων εντόμων. Οι οσφραντικοί δέκτες όταν εκτίθενται σε κάποια αέρια οσμή φορτίζονται ηλεκτρικώς αρνητικά. Δημιουργείται ένα δυναμικό στο δέκτη και μια εκφόρτιση, εκκένωση νευρικών παλμών. Η όσφρηση είναι μια ενστικτώδης αίσθηση.
3) την αίσθηση της θερμοκρασίας: Πολλά έντομα είναι ευαίσθητα στις υψηλές θερμοκρασίες και αποφεύγουν θέσεις υψηλής θερμοκρασίας.
4) την αίσθηση της υγρασίας: Μερικά έντομα είναι βέβαιο ότι επιλέγουν τους χώρους παραμονής ή αναπαύσεως τους, σύμφωνα με την υγρασία, αλλά πάρα πολύ λίγα ξέρουμε για τον αισθητήριο μηχανισμό αυτής της επιλογής.
Ο προσανατολισμός με την όσφρηση έχει πολλά κοινά με τον προσανατολισμό με τη θερμοκρασία. Τα έντομα συλλαμβάνουν με τις κεραίες τους τις ποιότητες του αέρα στην άμεση γειτνίαση τους και μέσω αυτών των λήψεων είναι ικανά να φθάσουν στην πηγή των ερεθισμάτων. Το έντομο αρχικώς ερεθίζεται από την ελκτική οσμή της τροφής ή του άλλου φύλου. Μετά την ερεθιστική κινητική αυτή επίδραση κινείται εδώ και εκεί και φθάνει στην πηγή των ερεθισμάτων, βοηθούμενο στο τελευταίο στάδιο από την προσέγγιση απότομου βαθμού ερεθίσεως.
ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΕΠΙΤΥΧΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΜΑΖΙΚΗΣ ΠΑΓΙΔΕΥΣΗΣ ΣΑΝ ΜΕΣΟ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΤΩΝ ΖΗΜΙΩΝ ΑΠΟ ΤΑ ΕΝΤΟΜΑ.
1) Η ύπαρξη ενός φιλικού προς το περιβάλλον, ακίνδυνου, ισχυρού έντομο-ελκυστικού σκευάσματος, με μακρά διάρκεια ελκυστικής δράσεως και ταυτόχρονα οικονομικά προσιτού.
2) Η διατήρηση της καθαρότητας του έντομο-ελκυστικού σκευάσματος στις μη ασηπτικές συνθήκες εντός της παγίδας καθ’ όλη την διάρκεια της λειτουργίας της
3) Η χρησιμοποίηση κατάλληλης από απόψεως μορφής, υλικού και λειτουργίας έντομο-παγίδας, μεγάλης χωρητικότητας σε ελκο-παγιδευτικό υγρό και συλλαμβανόμενα έντομα , οικονομικά προσιτής και με δυνατότητα χρησιμοποίησης για πολλά χρόνια.
4) Η σωστή εφαρμογή της παγιδευτικής μεθόδου σύμφωνα με τις οδηγίες του παρασκευαστού του «έντομο-παγιδευτικού συστήματος» και των γεωπόνων φυτοπροστασίας της περιοχής.
5) Τέλος ευνοϊκή αλλά όχι απολύτως αναγκαία προϋπόθεση είναι και η αλληλέγγυα, αμοιβαία επωφελής προσπάθεια, ευρύτερης δυνατής εφαρμογής της μαζικής παγιδευτικής μεθόδου σε μία περιοχή.
Το προτεινόμενο από τα εργαστήρια μας σύστημα μαζικής παγίδευσης «ΕΛΚΩΦΟΝ - ENTOMELA 50 SL», είναι το αποτέλεσμα επίπονης ερευνητικής διαδικασίας στο εργαστήριο και κυρίως στον αγρό μέσω του μηχανισμού της δοκιμής και του λάθους.
Η γνώση και η εμπειρία που περιέχονται σε αυτό το σύστημα μαζικής παγίδευσης είναι μια προσφορά για τους έλαιο-καλλιεργητές και τους φρούτο-παραγωγούς.
ΤΟ ΤΡΟΦΙΚΟ ΕΝΤΟΜΟΕΛΚΥΣΤΙΚΟ «ENTOMELA 50SL»
Αναζητώντας ένα αποτελεσματικό, από απόψεως φυτό-προστατευτικής πρόληψης των ζημιών, έντομο-ελκυστικό σκεύασμα μαζικής παγίδευσης ενός ζημιογόνου εντόμου, καλούμαστε να παρέμβουμε σε δυναμικά έμβια συστήματα, που δραστηριοποιούνται σε συνεχώς μεταβαλλόμενες κλιματολογικές συνθήκες.
Ακόμη και τα γονίδια των εντόμων έχουν δυναμική φύση και, όπως λέγεται, πάλλονται συνεχώς κατά τη διάρκεια της συγγραφής και διασκευής του σεναρίου της ζωής του εντόμου.
Αμέτρητα μηνύματα πηγαινοέρχονται ανάμεσα στα έντομα και στο περιβάλλον, αλληλεπιδρούν και καθορίζουν τις μορφές δράσης του εντόμου. Ατυχώς δεν είμαστε σε θέση να προσδιορίσουμε τη σχέση της δραστηριότητας του εντόμου με το πλήθος αυτών των μηνυμάτων και πάντα υπάρχει χώρος και για απρόβλεπτα φαινόμενα αυτό που αποκαλούμε «τύχη». Μεταξύ όμως των μηνυμάτων που αξιοποιούν τα έντομα είναι και οι οσφρητικές πληροφορίες που συλλαμβάνουν με τα αισθητήρια όργανα τους και σχετίζονται με την τροφή τους.
Τα έντομα εξερευνούν συνεχώς το περιβάλλον περιπλανώμενα στριφογυρίζοντας και μυρίζοντας. Ολα τα έντομα, αλλά ιδιαίτερα τα φρουτοφάγα δίπτερα (Δάκος, Μύγα των Φρούτων), όταν βρίσκονται σε μια δεδομένη φυσιολογική κατάσταση (π.χ. πεινούν ή διψούν) εκδηλώνουν μια ενστικτώδη ακολουθία, έμφυτων αναγκαστικών ανακλαστικών κινήσεων, δηλαδή ακολουθούν ένα δεδομένο ερέθισμα και οδηγούνται στην πηγή του ερεθίσματος αυτού. Δημιουργείται έτσι ένας «καθοδηγητικός» μηχανισμός που ρυθμίζει την δραστηριότητα και το σύνολο της συμπεριφοράς του εντόμου.
Ο δάκος της ελιάς και η μύγα των φρούτων παρουσιάζουν μια ιδιαίτερη ευαισθησία και προτίμηση σε ορισμένες μυρωδιές που σχετίζονται με τις φυσικές τροφές τους. Επειδή η ανάγκη διατροφής είναι καθημερινή και σχεδόν συνεχής, έχουμε σήμερα την δυνατότητα με ένα κατάλληλο, ισχυρό οσμογόνο έντομο-ελκυστικό σκεύασμα τροφής μεγάλης χρονικής διάρκειας, να εκπέμπουμε οσφρητικά ερεθίσματα σήματα «γνωστά» στα έντομα αυτά από χιλιάδες χρόνια και στέρεα τυπωμένα στο ένστικτο τους. Τα οσμηρά αυτά σήματα που εκπέμπει το έντομο-ελκυστικό σκεύασμα θα πρέπει να είναι ταυτόσημα και εάν είναι δυνατό ισχυρότερα από τα οσμηρά σήματα που εκπέμπουν οι φυσικές τροφές.
Ενα τέτοιο έντομο-ελκυστικό σκεύασμα μέσα στην κατάλληλη έντομο-παγίδα εμφανίζεται σαν ένα φυσικό συστατικό του περιβάλλοντος, που ικανοποιεί ενστικτώδεις ανάγκες διατροφής και επιπλέον σε ορισμένες περιπτώσεις δημιουργεί ευνοϊκές μικρό-κλιματικές συνθήκες παραμονής για το έντομο. Η πορεία προς την έντομο-παγίδα που περιέχει ένα τέτοιο έντομο-ελκυστικό είναι συνέπεια μιας αποπλανητικής εκτροπής λόγω των εντολών του ενστίκτου του εντόμου.
Οπως με άλλα λόγια αναφέραμε και στην εισαγωγή τα έντομα δεν έχουν τη διανοητική ικανότητα να αντιληφθούν ότι οδηγούνται σε μία ανθρωπογενή έντομο-παγίδα απλώς ακολουθούν την φωνή του ενστίκτου τους. Με το κατάλληλο έντομο-παγιδευτικό σύστημα, η παγίδευση είναι μια αναγκαστική συνέπεια της έμφυτης προτίμησης του εντόμου για τα λαμβανόμενα σήματα. Τα έντομα δέχονται το κόσμο, τη φύση όπως είναι, δεν έχουν την δυνατότητα να την αναλύσουν ή να την τροποποιήσουν αλλά ούτε και να τροποποιούν πάντοτε την δική τους συμπεριφορά.
Τις παραπάνω ιδιότητες και χαρακτηριστικά προσπαθήσαμε και ενσωματώσαμε σε μεγάλο βαθμό, στο έντομο-ελκυστικό σκεύασμα ENTOMELA 50SL - ΝΕΑ ΦΟΡΜΟΥΛΑ ΓΙΑ ΠΑΓΙΔΕΣ. Εκτός από τα παραπάνω το ENTOMELA 50 SL υπό τις μη ασηπτικές συνθήκες εντός της παγίδας ΕΛΚΩΦΟΝ διατηρεί την ελκυστικότητα του, την καθαρότητα του υγρού και των συλληφθέντων εντόμων επί πολλούς μήνες. Σύντομα ελπίζουμε με νέες βελτιώσεις του όλου παγιδευτικού συστήματος «ΕΛΚΩΦΟΝ-ENTOMELA 50SL» να επιτύχουμε διάρκεια λειτουργίας μέχρι και έξη μήνες με ένα μόνο αρχικό εφοδιασμό.
ΟΙ ΕΝΤΟΜΟΠΑΓΙΔΕΣ ΕΛΚΩΦΟΝ
Στην αγορά κυκλοφορεί πλήθος έντομο-παγίδων σε διάφορες μορφές. Στο άρθρο αυτό δεν θα ασχοληθούμε ούτε με την περιγραφή τους ούτε με τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα τους. Θα αναφερθούμε μόνο στις έντομο-παγίδες ΕΛΚΩΦΟΝ δικής μας επινοήσεως, οι οποίες και είναι κατάλληλες για την μαζική παγίδευση κυρίως των φρουτοφάγων δίπτερων και του δάκου.
Για την κατασκευή των έντομο-παγίδων ΕΛΚΩΦΟΝ επινοήσαμε ένα σφαιροειδές επίθεμα με μια εσοχή πλάγιο-ανωφερούς εισόδου για τα έντομα με ανοικτό ευρύ λαιμό στο κάτω μέρος και μια θηλιά στο άνω μέρος για το κρέμασμα των έντομο-παγίδων στα δένδρα.
Στο λαιμό του επιθέματος αυτού συνδέουμε κοινά γυάλινα βάζα και σχηματίζουμε τις έντομο-παγίδες ΕΛΚΩΦΟΝ. Το σφαιροειδές επίθεμα χρησιμεύει για την υποδοχή των εντόμων και το γυάλινο βάζο για την τοποθέτηση του διαλύματος του έντομο-ελκυστικού ENTOMELA 50SL. Το υδατικό διάλυμα του ENTOMELA 50SL χρησιμεύει και για τον πνιγμό των παγιδευμένων εντόμων.
Με τη διμερή αυτή διάταξη, μπορούμε να έχουμε έντομο-παγίδες με την επιθυμητή χωρητικότητα χρησιμοποιώντας διάφορα δοχεία για το έντομο-ελκυστικό διάλυμα. Βεβαίως η διάταξη αυτή μπορεί να μορφοποιηθεί και ως ενιαίο αντικείμενο και ήδη βρισκόμαστε στη διαδικασία παραγωγής γυάλινων έντομο-παγίδων ΕΛΚΩΦΟΝ ως ενιαίων αντικειμένων.
Θεωρούμε το γυαλί το καταλληλότερο υλικό γιατί αφήνει το φως να περνά ανενόχλητο δεν το απορροφά ούτε το σκεδάζει προς διάφορες κατευθύνσεις. Τα άτομα στο γυαλί είναι έτσι τοποθετημένα ώστε ενεργειακά τα ηλεκτρόνια τους δεν έχουν την δυνατότητα μεταπήδησης σε άλλη ενεργειακή ζώνη και γι’ αυτό δεν απορροφούν τη διερχόμενη ακτινοβολία του ηλιακού φωτός.
Η μακράς διάρκειας αποτελεσματική έλξη και παγίδευση των εντόμων οφείλεται στον επιτυχή συνδυασμό της μορφής των έντομο-παγίδων ΕΛΚΩΦΟΝ και της κατάλληλης σύνθεσης του έντομο-ελκυστικού ENTOMELA 50SL.
Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ
Ενα έντομο μπορεί να παγιδευτεί μόνο όταν βρίσκεται σε κατάσταση δραστηριότητος . Η πληθυσμιακή πυκνότητα ενός εντόμου εξαρτάται από το σύνολο των πιέσεων (αβιοτικών και βιοτικών) και των διαθέσιμων πόρων του φυσικού περιβάλλοντος. Επί παραδείγματι είναι εξαιρετικά χρήσιμο να γνωρίζουμε ποια είναι η τροφή που υπάρχει και με ποια περιοδικότητα εμφανίζεται.
Με άλλα λόγια η χρονική και χωρική κατανομή του πληθυσμού των εντόμων εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις επικρατούσες καιρικές συνθήκες, τη θερμοκρασία, την υγρασία, τα μικροκλίματα και την ύπαρξη νερού και τροφής για τα διαφορά στάδια του εντόμου.
Το παραδοσιακό μεσογειακό τοπίο θεωρείται ότι έχει 10.000 χρόνια ζωής και είναι εξαιρετικά ευσταθές γεγονός που ευνοεί την διατήρηση του δάκου της ελιάς και της μύγας της μεσογείου σε υψηλούς πληθυσμούς.
Ομως όπως οι ψαράδες πρέπει να ξέρουν που θα ψαρέψουν το κάθε είδος με ποιο μέσο και πότε έτσι και οι αγρότες καλλιεργητές πρέπει σιγά-σιγά να προσδιορίσουν τις περιοχές και ακόμη και τα δένδρα στα οποία θα παγιδεύουν ευκολότερα τα ζημιογόνα έντομα κατά την διάρκεια των διαφόρων εποχών του έτους. Θα πρέπει οι αγρότες με την βοήθεια των γεωπόνων να αποκτήσουν την απαραίτητη εμπειρική οικολογική «σοφία».
Συχνά το πρόβλημα των φρουτοφάγων δίπτερων και ιδίως του δάκου κατά την καλοκαιρινή περίοδο είναι τοπικό «εστιακό» και επιδέχεται τοπικές λύσεις. Η εθνική δράση την περίοδο αυτή για την πρόληψη των ζημιών, πρέπει να είναι το άθροισμα μία «ολοκλήρωση» των μικρών τοπικών λύσεων. Η ετερογένεια του χώρου και η μεταβλητότητα στο χρόνο των παραμέτρων του οικοσυστήματος επιβάλλουν την συνεχή παρακολούθηση των πληθυσμιακών κυμάνσεων και ο ρόλος εδώ των έντομο-παγίδων είναι σημαντικότατος.
Ο ορισμός της έννοιας «πληθυσμός ενός εντόμου» προϋποθέτει μία συμφωνία για τον τόπο και για τον χρόνο που αναφερόμαστε. Οικοσύστημα επίσης είναι αυτό που μπορεί να «μετρήσει» ο μελετητής.
O ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΗΛΙΑΚΗΣ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑΣ
Καποιος είχε πει ότι: «τα δύο χέρια με τα οποία Ο ΘΕΟΣ αγκαλιάζει ρυθμίζει και φροντίζει όλα τα έμβια όντα πάνω στην γη είναι η ηλιακή ακτινοβολία και το νερό».
Ο ρόλος του νερού
Από τότε που ένα σύννεφο από σκόνη και αέρια συμπυκνώθηκε και σχηματίστηκε ο πλανήτης γη, το νερό ήταν εκεί. Το νερό ήταν επίσης στις θάλασσες πριν να δημιουργηθεί η σημερινή ατμόσφαιρα, και σύμφωνα με μία θεωρία στις συνθήκες αυτές δημιουργήθηκε η πρώτη μορφή ζωής. Η υδρόβιος αρχή της ζωής συνεχίζει να ανακλάται σε όλες τις διαδικασίες ζωής φυτικές και ζωικές και φυσικά και στην συμπεριφορά των εντόμων και την αποτελεσματικότητα των διαφόρων συστημάτων παγίδευσης τους. Η συγκράτηση του νερού είναι ένα από τα κύρια προβλήματα για την επιβίωση των εντόμων σε συνθήκες ξηρασίας. Θεωρείται βέβαιο ότι τα φρουτοφάγα δίπτερα διαθέτουν υγρό-δέκτες και πολύ πιθανά και θερμό-ευαίσθητους δέκτες ένα είδος θερμόμετρου. Οι μεταμορφώσεις του νερού δεν καθορίζουν μόνο την υγρασία αλλά αναπόφευκτα και άρρηκτα και την θερμοκρασία του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο ζουν, συμπεριφέρονται και επομένως παγιδεύονται τα έντομα. Οπως άλλωστε γνωρίζουμε το κλίμα της γης ρυθμίζεται από την ικανότητα του νερού να απορροφά και να αποθηκεύει την θερμότητα του ήλιου και να την ελευθερώνει σιγά-σιγά χάρη στις δύο θαυμάσιες ιδιότητες του την θερμοχωρητικότητα και την λανθάνουσα θερμότητα. Ατυχώς δεν μπορούμε να επεκταθούμε εδώ στην περιγραφή του υδρολογικού κύκλου και την υδρολογική μηχανή που τροφοδοτείται βέβαια από την ηλιακή ενέργεια.
Σημειώνουμε εδώ ότι εκτός των επιδράσεων του νερού και των υδρατμών στο κλίμα μιας περιοχής, σύμφωνα με εργασίες των R.H.Wright και άλλων, οι υδρατμοί είναι ένας αποτελεσματικός καταλύτης μεταφοράς παλμικής ενέργειας από το μόριο του ερεθίσματος στον αισθητήρα δέκτη του εντόμου.


Ο ρόλος της ηλιακής ακτινοβολίας
Ολοι γνωρίζουμε τη σημασία της ηλιακής ακτινοβολίας για την ζωή πάνω στην γη. Η επίδραση της ηλιακής ακτινοβολίας, είτε με την μορφή της θερμότητας και των θερμοκρασιακών μεταβολών που προκαλεί, είτε με την μορφή του φωτός, επηρεάζει όπως είναι φυσικό και την συμπεριφορά των εντόμων.
Στο άρθρο αυτό δεν θα ασχοληθούμε με την επίδραση του φωτός αλλά μόνο με την επίδραση της θερμοκρασίας στα έντομα.
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑΣ
Είναι γνωστό ότι τα έντομα είναι ψυχρόαιμα, ποικιλόθερμα. Οπως αναφέραμε προηγουμένως, τα φρουτοφάγα δίπτερα θεωρείται πιθανό να διαθέτουν θερμοευαίσθητους δέκτες, ένα είδος «θερμομέτρου». Τα έντομα αυτά είναι ευαίσθητα στις υψηλές θερμοκρασίες και τα πτερωτά στάδια τους αποφεύγουν, όσο είναι δυνατό, θέσεις που είναι «υπερβολικά» ζεστές. Κατά τους θερινούς μήνες επιλέγουν ως θέσεις παραμονής, αυτές που έχουν χαμηλότερη θερμοκρασία, υψηλότερη υγρασία και θέσεις στις οποίες πνέουν δροσεροί τοπικοί άνεμοι.
Σε περιοχές με υψηλές θερμοκρασίες, ιδιαίτερα όταν αυτές εκτείνονται χρονικά, παρατηρείται μια σημαντική μείωση του πληθυσμού λόγω μεταναστεύσεως. Συχνά η μείωση αυτή λανθασμένα κατά τη γνώμη μας, αποδίδεται στα μέτρα δακοκτονίας. Ο πληθυσμός συγκεντρώνεται σε κάποιες δροσερότερες περιοχές τις γνωστές «εστίες».
Ειδικά για τον δάκο της ελιάς τους θερινούς μήνες με υψηλές θερμοκρασίες ο αριθμός των αρσενικών που πιάνουμε στις παγίδες υπερτερεί σημαντικά του αριθμού των θηλυκών. Το φαινόμενο έχει ονομαστεί «πρωτανδρία». Ομως δεν αποκλείεται να παρουσιάζεται και στο δάκο εν’ μέρει το φαινόμενο της θερμοευαίσθητης μετάλλαξης μητρικού επηρεασμού που έχει παρατηρηθεί στην ξυδόμυγα. Σε περιόδους υψηλών θερμοκρασιών παρουσιάζεται το φαινόμενο η Δροσόφιλα να μην παράγει θηλυκούς απογόνους αλλά να γεννά μόνο αρσενικά. Τα θηλυκά κύτταρα, αυτά που έχουν 2x χρωμοσώματα πεθαίνουν και επιβιώνουν μόνο τα xy με την χρωμοσωματική σύσταση του αρσενικού.
Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι στην περιοχή Τανάγρας Βοιωτίας σε 250 παγίδες «ΕΛΚΩΦΟΝ - ENTOMELA» στο διάστημα Ιουνίου-Αυγούστου 1999 βρήκαμε 4113 άρρενα και 2956 θήλεα, δηλαδή μία σχέση αρσενικά / θηλυκά = 1,3914 . Στο πρόγραμμα μας είναι η σύγκριση των συλλήψεων της θερινής και της φθινοπωρινής περιόδου.
Επίσης το μέγεθος του σώματος και των πτερύγων καθώς και η ωοτοκία φαίνεται να επηρεάζονται από τη θερμοκρασία και την υγρασία. Σε συνθήκες χαμηλής υγρασίας χρειάζεται περισσότερη τροφή για να παραχθεί μια μονάδα σωματικού βάρους, αφού ένα μέρος της τροφής χρησιμοποιείται για την παραγωγή μεταβολικού νερού που συγκρατείται για τις ανάγκες του εντόμου. Οι νέο-εξερχόμενες μετά την μεταμόρφωση μύγες με υψηλότερη αναλογία σκελετικού υλικού, παρουσιάζουν πτώση της περιεκτικότητας σε νερό, που έχει αρχίσει κατά την διάρκεια της μεταμόρφωσης. Εκτός από την μειωμένη περιεκτικότητα σε νερό τα έντομα αυτά έχουν και εντονότερες τροφικές ανάγκες και για το λόγο αυτό παγιδεύονται ευκολότερα.
Τα φαινόμενα αυτά είναι μάλλον πιο έντονα την περίοδο των εξαιρετικά υψηλών θερμοκρασιών του θέρους.
Η υψηλή θερμοκρασία μπορεί να αυξήσει την περατότητα του δέρματος των εντόμων στο νερό. Δηλαδή να αυξήσει την εξάτμιση γιατί παρατηρείται μια αλλαγή στις ιδιότητες της μεμβράνης που είναι υπεύθυνη για την αδιαπερατότητα τ1ου δέρματος των εντόμων.
Το μεγαλύτερο μέρος της εξάτμισης στα έντομα γίνεται δια των στοματίων του τραχειακού συστήματος. Αύξηση στο ρυθμό του ρεύματος του αέρα θεωρείται ότι δημιουργεί δίνες (στροβίλους) στις τραχείες και αυξάνει σημαντικά την εξάτμιση.
Η αύξηση της θερμοκρασίας από μόνη της είναι ένας παράγοντας που προκαλεί ένα αυξημένο αερισμό του τραχειακού συστήματος Μια αύξηση της θερμοκρασίας συνεπώς θα αυξήσει την εξάτμιση ακόμα και όταν η σχετική υγρασία παραμένει αμετάβλητη.
Βεβαίως τα έντομα έχουν αναπτύξει διάφορους μηχανισμούς ρυθμίσεως του ισοζυγίου του νερού, αλλά αυτοί δεν είναι πάντοτε αρκετοί. Εχουμε μια προσωπική παρατήρηση μυγών δάκου να πίνουν νερό σε μικρό αυλάκι ροής νερού τη θερινή περίοδο στην περιοχή Ηρακλείου Κρήτης.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
Η επιτυχημένη εφαρμογή ενός έντομο-παγιδευτικού συστήματος δεν μπορεί να αγνοεί το ρόλο της υπάρχουσας τροφής, των διαθεσίμων καρπών για ωοτοκία, του κλίματος, της θερμοκρασίας, της υγρασίας και του φωτός.
Επιπλέον να έχουμε πάντα στο μυαλό μας ότι το μεγάλο μέγεθος των πληθυσμών συνοδεύεται από μια γενετική ετερογένεια, μια γενετική ποικιλότητα μια κρυμμένη γενετική ποικιλομορφία, που το πιθανότερο είναι ότι εκφράζεται και φαινοτυπικά, γεγονός που προσθέτει μία ακόμα δυσκολία στην παγίδευση των εντόμων. Ομως όταν μειώνεται το μέγεθος του φυσικού πληθυσμού ενός είδους εντόμου αποσταθεροποιείται η γενετική δομή του είδους, καταρρέει γενετικά ο πληθυσμός και αυτό μπορεί μακροχρόνια να οδηγήσει ακόμα και στον αφανισμό του είδους.
Τέλος, ας μην ξεχνάμε ότι επιτυχία 100% μπορούν να έχουν μόνο οι ΘΕΟΙ, οι επιστήμονες είναι ευτυχείς με το 90%, και επειδή η αμφισβήτηση είναι η αξιοπρέπεια της σκέψης, δοκιμάζετε πάντοτε και συγκρίνετε τα έντομο-παγιδευτικά συστήματα που σας προτείνουν και επιλέγετε το αποτελεσματικότερο.