Αντιμετώπιση ζιζανίων με βιολογική γεωργία

Περίληψη

ΓΕΝΙΚΑ
H βιολογική γεωργία αποτελεί μια ολοκληρωμένη πρόταση παραγωγής, οικολογικού προσανατολισμού, σύμφωνα με την οποία οι παράγοντες που καθορίζουν την ποσότητα και ποιότητα των παραγόμενων προϊόντων αντιμετωπίζονται ολιστικά.
Το σύστημα αυτό οργάνωσης και λειτουργίας της γεωργικής πράξης, σέβεται τη φύση και προσπαθεί να συνεργάζεται αρμονικά μαζί της. Στη λογική του ακριβώς αυτή εντάσσεται η διατήρηση ενός ζωντανού και υγιούς εδάφους, η διατήρηση της μεγαλύτερης δυνατής ποικιλομορφίας ζωικών και φυτικών οργανισμών στο οικοσύστημα της καλλιέργειας - για μεγαλύτερη σταθερότητα και έλεγχο του πληθυσμού των φυτοπαρασίτων, μέσω της ¨φυσικής αυτορρύθμισης¨ - η όσο το δυνατόν στενότερη ανακύκλωση της ύλης και η αποφυγή της χρήσης χημικών συνθετικών λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων.
Με λίγα λόγια, η βιολογική γεωργία χρησιμοποιεί ήπιες τεχνικές καλλιέργειας και μέσα φυτοπροστασίας και λίπανσης, που δεν αποτελούν κίνδυνο για το περιβάλλον, αξιοποιώντας τις σύγχρονες κατακτήσεις της επιστήμης, της εμπειρίας, αλλά και της ντόπιας παράδοσης.
Όπως σε όλες τις μορφές γεωργίας έτσι και στην βιολογική, ο βιοκαλλιεργητής βρίσκεται συχνά αντιμέτωπος με σοβαρά προβλήματα φυτοπροστασίας. Ένα από αυτά είναι και το πρόβλημα των ζιζανίων, τα οποία ανέκαθεν θεωρούνταν εχθρός των καλλιεργειών, αφού παρεμπόδιζαν την παραγωγή στις καλλιέργειες και συχνά προκαλούσαν απώλειες σοδειάς, αν όχι ολοκληρωτική καταστροφή.
Λέγοντας ¨ζιζάνια¨ - ένας όρος που σήμερα αμφισβητείται από πολλούς - δεν εννοούμε παρά τα άγρια (αυτοφυή) φυτά που φυτρώνουν και αναπτύσσονται από μόνα τους (αυτοδύναμα) μέσα στο χώρο μιας καλλιέργειας. Ο λόγος που δημιουργούν πρόβλημα στον άνθρωπο - γεωργό είναι, διατυπωμένος επιστημονικά: ¨Μόνο μια περιορισμένη ποσότητα βιομάζας μπορεί να παραχθεί σ’ ένα δεδομένο χώρο, μέσα σε μια ορισμένη χρονική περίοδο¨ και αυτό διότι είναι αντίστοιχα περιορισμένα τα θρεπτικά στοιχεία, νερό και φως, που υπάρχουν σε ένα χώρο και αυτοί είναι οι βασικοί παράγοντες και προϋποθέσεις για την ανάπτυξη των φυτών.
Ο βιοκαλλιεργητής θα πρέπει να συμβιώνει με τα ζιζάνια, να κατανοεί γιατί και πώς φυτρώνουν και πώς οι καλλιεργητικές τεχνικές τα επηρεάζουν, καθώς και να εκτιμήσει τα πλεονεκτήματά τους. Τα ζιζάνια εξάλλου αποτελούν την αντίδραση της φύσης στις επεμβάσεις του ανθρώπου στο έδαφος.
Ο κύριος στόχος της βιολογικής διαχείρισης των ζιζανίων είναι να μεταφέρουμε τα ζιζάνια σε ένα επίπεδο όπου δεν θα δημιουργούν ανταγωνισμό στα καλλιεργούμενα φυτά. Θα πρέπει να λαμβάνεται μέριμνα για τον έλεγχό τους, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι ο τέλειος αφανισμός τους από το χωράφι είναι επιθυμητός. Αυτό διότι αφ’ ενός υπάρχουν και οφέλη που προκύπτουν από τα ζιζάνια και αφ’ ετέρου από την άποψη της βιοποικιλότητας.
Ο βιοκαλλιεργητής έχει τη δυνατότητα να διαχειριστεί με πολλούς τρόπους τα ζιζάνια.
1. ΖΙΖΑΝΙΑ ΣΑΝ ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΔΑΦΟΥΣ
Πολλά ζιζάνια μπορούν να ληφθούν υπ’ όψη από τους βιοκαλλιεργητές, σαν δείκτες γύρω από την κατάσταση του εδάφους που καλλιεργούν και έτσι να επέμβουν ανάλογα. Έτσι για παράδειγμα έχουμε: Φυτά που δηλώνουν έδαφος με μεγάλη υγρασία όπως το Fumaria officinalis(καπνόχορτο). Φυτά που δηλώνουν ξηρά και πετρώδη εδάφη όπως το Erodium cicularium (πηρουνάκι). Φυτά που δηλώνουν ελαφρύ και χουμώδες έδαφος όπως το Urtica urens( μικρή τσουκνίδα). Φυτά που δηλώνουν άζωτο στο έδαφος όπως το Chenopodium album (λουβουδιά). Φυτά που δηλώνουν οξύτητα (pH) πάνω από 7, όπως το Sinapis arvensis (βρούβα). Φυτά που δηλώνου οξύτητα (pH) κάτω από 7, όπως το Veronica officinalis (γαλαζάκι).
2. ΕΛΕΓΧΟΣ ΖΙΖΑΝΙΩΝ ΣΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ
Η γενικότερη προσέγγιση του προβλήματος των ζιζανίων στη βιολογική γεωργία δε θέλει να τα βλέπει σαν εχθρούς. Ο κύριος στόχος της βιολογικής διαχείρισης ζιζανίων είναι να μεταφέρουμε τα ζιζάνια σ’ ένα επίπεδο όπου δεν θα δημιουργούν ανταγωνισμό. Ο έλεγχος τους στη Βιολογική γεωργία επιτυγχάνεται με:
2. 1. ΠΡΟΛΗΠΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ
Τα κυριότερα προληπτικά μέτρα που λαμβάνονται για την αντιμετώπιση των διαφόρων ζιζανίων είναι η χρησιμοποίηση σπόρου σποράς, κοπριάς και κάθε άλλου υλικού απαλλαγμένου από σπόρους ή όργανα αγενούς αναπαραγωγής των ζιζανίων και ο επιμελής καθαρισμός των μηχανημάτων που χρησιμοποιήθηκαν σε μολυσμένες από ζιζάνια περιοχές πριν από τη χρησιμοποίησή τους σε μη μολυσμένες περιοχές.
2. 2. ΒΟΤΑΝΙΣΜΑ
Είναι η αρχαιότερη αλλά και η απλούστερη μέθοδος καταπολέμησης των ζιζανίων. Η μέθοδος αυτή, η οποία συνίσταται στην αφαίρεση των ζιζανίων με το χέρι, τείνει να εγκαταλειφθεί επειδή είναι επίπονος, χρονοβόρος και χαρακτηρίζεται από το υψηλό κόστος και την αδυναμία εφαρμογής σε μη γραμμικές καλλιέργειες.
2. 3. ΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ
Επιλογή καλλιέργειας ή και ποικιλίας
Ρύθμιση του χρόνου σποράς και της πυκνότητας φύτευσης
Καλλιέργεια και τεχνικές σποράς. Η καλή προετοιμασία της σποροκλίνης, η επιλογή σπόρου ομοιόμορφου μεγέθους, η πυκνότερη και σε ομοιόμορφο βάθος σπορά των καλλιεργούμενων φυτών, συμβάλλουν επίσης στην αντιμετώπιση των ζιζανίων.
Ένας εναλλακτικός τρόπος είναι η ¨ψεύτικη σπορά¨. Γίνεται προετοιμασία του χωραφιού για σπορά, αλλά δε σπέρνεται έτσι ώστε να υπάρχει χρόνος για βλάστηση των ζιζανίων. Ακολουθεί ενσωμάτωσή τους και νέα προετοιμασία της σποροκλίνης. Επιπλέον η μεταφύτευση σποριόφυτων (αντί απευθείας σπορά), δίνει σημαντικό προβάδισμα στην καλλιέργεια έναντι των ζιζανίων.
Ρύθμιση εδαφικού περιβάλλοντος. Υπάρχουν αρκετά παραδείγματα όπου γίνεται να ρυθμίσουμε ορισμένες παραμέτρους για μείωση του πληθυσμού τους. Για παράδειγμα ρίχνοντας άσβεστο περιορίζονται ζιζάνια που θέλουν όξινο έδαφος (δείκτες) όπως η ανθέμιδα (Anthemis arvensis). Η υπεδαφοκαλλιέργεια περιορίζοντας τη συμπίεση του εδάφους, αλλάζει τις συνθήκες υγρασίας που επιτρέπουν την ανάπτυξη ορισμένων ζιζανίων. Η στράγγιση περιορίζει τα υδροχαρή ζιζάνια (αλογοουρά, χαμολεύκα).
Αμειψισπορά. Η αμειψισπορά (εναλλαγή καλλιεργειών) είναι ένα από τα σπουδαιότερα καλλιεργητικά μέτρα αντιμετώπισης των ζιζανίων. Η επιτυχία όμως του μέτρου αυτού προϋποθέτει α) να εναλλάσσονται φθινοπωρινές με ανοιξιάτικες καλλιέργειες (και τα αντίστοιχα ζιζάνια), β) να εναλλάσσονται ¨κλειστές¨ καλλιέργειες που σκιάζουν τα ζιζάνια με ¨ανοικτές¨. γ) να εναλλάσσονται ετήσιες με πολυετείς καλλιέργειες δ) να εφαρμόζεται μια μεγάλη ποικιλία εναλλασσόμενων καλλιεργητικών τεχνικών.
Μεικτή καλλιέργεια. Είναι γεγονός ότι φυτά σε συγκαλλιέργεια ευδοκιμούν καλύτερα από τα άλλα σε μονοκαλλιέργεια. . (Συγκαλλιέργεια π. χ. ψυχανθών με δημητριακά). Αποτελούν ένα είδος φυτοκοινωνίας που προσαρμόζεται στο περιβάλλον όπου φυτρώνουν και βρίσκονται σε συνεχή ανταγωνισμό μεταξύ τους. Το ένα είδος εξαρτάται από το άλλο, αλληλοπροστατεύονται και επηρεάζονται προς όφελός τους και σε βάρος των βλαβερών εντόμων και των άλλων ασθενειών. Πέρα από όποια άλλα πλεονεκτήματα, επιφέρει και σε μεγάλο βαθμό αποκλεισμό των ζιζανίων.
Κατάκλιση ή αποστράγγιση. Ο τρόπος αυτός αντιμετώπισης, στηρίζει την αποτελεσματικότητά του στον τρόπο διαχείρισης του νερού. Συγκεκριμένα, χρησιμοποιεί την κατάκλιση για να δημιουργήσει συνθήκες έλλειψης οξυγόνου στα μη υδροχαρή ζιζάνια ή την αποστράγγιση (σε κανάλια άρδευσης ή σε λιμνάζουσες περιοχές) με σκοπό τη στέρηση του νερού από τα υδροχαρή ζιζάνια, τα οποία τελικά νεκρώνονται.
2. 4. ΜΗΧΑΝΙΚΑ ΜΕΣΑ
Σήμερα είναι διαθέσιμη μια σειρά από μικρά εργαλεία για τη μικρή εκμετάλλευση και κυρίως καλλιέργεια λαχανικών και αρωματικών. Όσον αφορά ιδιαίτερα την Ελλάδα, χώρα με πολλά επικλινή και δύσβατα εδάφη, που ωστόσο καλλιεργούνται (π. χ. ελαιώνες), είναι συχνά σημαντική η βοήθεια που προσφέρουν τα νεότερα φερόμενα χορτοκοπτικά / θαμνοκοπτικά μηχανήματα, για τον έλεγχο δύσκολων πολυετών ζιζανίων, όπως τα βάτα (Rubus fruticosus).
Στον τομέα των μεγάλων καλλιεργειών, το βάρος έχει φύγει εδώ και καιρό από τα βαριά παρελκόμενα και η προσοχή των παραγωγών που ενδιαφέρονται για το έδαφός τους, και άρα και των κατασκευαστών, έχει επικεντρωθεί σε μηχανήματα ελαφριάς, επιφανειακής κατεργασίας. Τέτοια είναι οι οδοντωτές σβάρνες με μακριά δόντια κυρίως, με μεγάλες βελτιώσεις σε ό,τι αφορά την αντοχή, την αποτελεσματικότητα αλλά και την ευκολία χρήσης και μεταφοράς τους.
Για την καταπολέμηση με μηχανικά μέσα, διάφορες τεχνολογικές βελτιώσεις βλέπουν συνεχώς το φως. Μια τέτοια είναι και οι περιστρεφόμενες ψήκτρες (βούρτσες), που κάνουν μια αποτελεσματική ζιζανιοκτονία, αλλά συγχρόνως διαμορφώνουν με την περιστροφή τους και το μικροανάγλυφο του εδάφους. Οι περιστρεφόμενες ψήκτρες (βούρτσες) χρησιμοποιούνται κυρίως σε λαχανικά όπως τα καρότα, τα κρεμμύδια, τα σκόρδα, το σέλινο και τα πράσα.
Ένα ακόμα μηχάνημα που χρησιμοποιείται από βιοκαλλιεργητές βάμβακος είναι ο περιστρεφόμενος καλλιεργητής (Roll Star Cultivator). Πλεονεκτεί σε σχέση με τους κοινούς καλλιεργητές ότι μπορεί να πλησιάζει κοντά στη γραμμή (10 cm). Ακόμη, με τους δίσκους δεν κόβονται τα ζιζάνια αλλά ξεριζώνονται.
Επίσης ένα μηχάνημα με χαρακτηριστικά όμοια με αυτά του περιστρεφόμενου καλλιεργητή, είναι ο Ανοιξιάτικος Καλλιεργητής (Spring Tine Harrow). Έχει τη δυνατότητα της μηχανικής καταπολέμησης των ζιζανίων και επί της γραμμής, ενώ ταυτόχρονα αερίζει το έδαφος περιορίζοντας τις ιώσεις. Ο τύπος αυτός του μηχανήματος χρησιμοποιείται ευρέως στα δημητριακά
Εκτός των παραπάνω μέσων τα ζιζάνια μπορούν να αντιμετωπιστούν και θερμικά. Δεν εννοείται τόσο το κάψιμο, όσο η επίδραση με φλόγα με υπέρυθρη (θερμική) ακτινοβολία. Η χρήση της θερμικής καταπολέμησης έχει προ πολλού περάσει στο στάδιο της πράξης, με το φλογοβόλο. Υπάρχουν τρεις τρόποι που μπορεί να χρησιμοποιηθεί η φλόγα στην καλλιέργεια:
1) Προφυτρωτικά (καρότα, παντζάρια). 2) Μετά την ανάδυση ή μεταφυτρωτικά, (καλαμπόκι). 3) Πριν τη συγκομιδή (για την αποφύλλωση σε πατάτες και κρεμμύδια).
Εκτός των παραπάνω σύγχρονων μηχανημάτων, για τον έλεγχο δυσκολοεξόντωτων πολυετών ζιζανίων εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται τα παραδοσιακά μηχανήματα, όπως το άροτρο, η φρέζα, τα μηχανικά σκαλιστήρια ή φρεζοσκαλιστήρια.
2. 5. ΦΥΣΙΚΑ ΜΕΣΑ
Εδαφοκάλυψη. Η μέθοδος αυτή έχει εφαρμογές στη δενδροκομία, αμπελουργία, συνήθως ανάμεσα στις γραμμές φύτευσης, αλλά και στη λαχανοκομία και καλλιέργεια μικρών φρούτων, όπως ειδικά στις φράουλες. Η εδαφοκάλυψη μπορεί να ελέγξει ανεπιθύμητα ζιζάνια λόγω ανταγωνισμού ή αλληλοπάθειας. Ο έλεγχος των ζιζανίων γίνεται με τη χρήση υλικών εδαφοκάλυψης όπως ξερά χόρτα, άχυρο, πριονίδι, και ειδικά με φύλλα μαύρου πλαστικού. Η εδαφοκάλυψη μπορεί επίσης να γίνει με τη μορφή της χλωρής λίπανσης.
Ηλιοθέρμανση. Με τον όρο ηλιοθέρμανση, εννοούμε τη θερμική, χημική και βιολογική μεταβολή που υφίσταται ένα έδαφος από την επίδραση της ηλιακής ακτινοβολίας, αν καλυφθεί για τέσσερις τουλάχιστον εβδομάδες με φύλλο πλαστικού. Πρόκειται για θερμική αδρανοποίηση των ζιζανίων.
2. 6. ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΜΕΣΑ
Κλασσική βιολογική μέθοδος αντιμετώπισης ζιζανίων. Η βιολογική αυτή μέθοδος συνίσταται στην εισαγωγή ή απελευθέρωση φυσικών εχθρών ή παρασίτων (έντομα, μύκητες, ακάρεα, βακτήρια, νηματώδεις) με σκοπό τη σημαντική μείωση του πληθυσμού ενός ζιζανίου. .
Βιολογική μέθοδος αντιμετώπισης ζιζανίων με μικροοργανισμούς. Συνήθως φυτοπαθογόνοι μύκητες με εξειδικευμένη δράση απέναντι σε κάποιο ζιζάνιο μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τον περιορισμό του.
Βιολογική μέθοδος αντιμετώπισης ζιζανίων με ανώτερα φυτά (αλληλοπάθεια). Με τη μέθοδο αυτή τα ζιζάνια αντιμετωπίζονται με καλλιεργούμενα φυτά που έχουν την ικανότητα να εκκρίνουν στο χώρο ανάπτυξής τους διάφορες χημικές ουσίες, οι οποίες αναστέλλουν το φύτρωμα ή την αύξηση διαφόρων ζιζανίων.
Βιολογική μέθοδος αντιμετώπισης των ζιζανίων με ανώτερα ζώα. Σε κάποιο βαθμό η ελεγχόμενη βόσκηση βοοειδών, αιγοπροβάτων κ. λ. π. , σε φυτείες πολυετείς ή δενδρώνες, μπορεί να θεωρηθεί τρόπος βιολογικού ελέγχου, στο βαθμό που μειώνει σημαντικά τη σοβαρότητα του προβλήματος που δημιουργούν κάποια ζιζάνια.
2. 7. ΒΙΟΔΥΝΑΜΙΚΑ ΜΕΣΑ
Η βιοδυναμική είναι ένα προχωρημένο σύστημα γεωργίας, που είναι βασισμένο στον εσωτερικισμό και στην ανθρωποσοφία που αναπτύχθηκε ενάντια στον υλισμό και στον βιομηχανικό πολιτισμό. Το σύστημα αυτό προσπαθεί να δραστηριοποιήσει το έδαφος και τα φυτά με μέσα που φέρουν στο φως τις κρυμμένες φυσικές δυνάμεις και ευνοούν την αρμονία τους.
Η βιοδυναμική καλλιέργεια φτιάχνει ειδικά παρασκευάσματα από φυτά, από κοπριά αγελάδας και σκόνες ορυκτών. Τα παρασκευάσματα αυτά τα χρησιμοποιεί για να θεραπεύσει το έδαφος, τα φυτά και τα ζώα και να φέρει την αρμονία ξαναδίνοντας ζωντάνια στο περιβάλλον.
Οι αρχές της βιοδυναμικής καλλιέργειας εφαρμόζονται και στον έλεγχο των ζιζανίων, ώστε να αποδυναμωθεί η δύναμη ζωής τους και να μην επανέρχονται με μεγάλη ένταση.
3. ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΖΙΖΑΝΙΩΝ
Τα ζιζάνια αν και αποτελούν βασικό ανταγωνιστή των καλλιεργειών είναι και ένα χρήσιμο όπλο στα χέρια του βιοκαλλιεργητή, ώστε να είναι σε θέση να αντιμετωπίσει προβλήματα φυτοπροστασίας αλλά και θρέψης. Επίσης η υψηλή θρεπτική τους αξία αλλά και οι φαρμακευτικές τους ιδιότητες, οδήγησαν στην χρησιμοποίηση τους ως είδος διατροφής και σαν θεραπευτικά βότανα. . Μερικά βασικά ζιζάνια και η χρήση τους παρουσιάζονται παρακάτω.
3. 1. ΕΚΧΥΛΙΣΜΑΤΑ - ΕΜΒΡΕΓΜΑΤΑ
Η αξία των παρασκευασμάτων από ζιζάνια που θα αναφερθούν παρακάτω οφείλεται στην ισχυρή ευοσμία τους από τα αιθέρια έλαια που περιέχουν, τα οποία κρατούν σε απόσταση τα βλαβερά μικροζωίφια και τρωκτικά, από τα φυτά που καλλιεργούμε. Τα σπουδαιότερα από αυτά τα ζιζάνια είναι τα εξής:
3. 1. α. ΤΣΟΥΚΝΙΔΑ
Το εκχύλισμά της χρησιμοποιείται για να αντιμετωπίσει τις μελίγκρες καθώς επίσης και ως δυναμωτικό των καλλιεργούμενων φυτών. Συνίσταται η χρήση των ειδών: Urtica dioica (δίοικος), Urtica urens (καυστική) και Urtica pilulifera (σφαιροφόρος).
3. 1. β. ΠΟΛΥΚΟΜΠΙ
Το διάλυμα από πολυκόμπι χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση μυκητιάσεων, και συνδυασμένο με άλλα υλικά για την αντιμετώπιση απομυζητικών και φυλλοφάγων εντόμων. Συνιστάται η χρήση μόνο του είδους Equisetum arvense,
3. 1. γ. ΦΤΕΡΗ
Διάλυμα φτέρης χρησιμοποιείται για να αντιμετωπίσει ψώρες και αφίδες. Συνιστάται η χρησιμοποίηση της Pteridium aquilium (φτέρη η αέτειος
3. 1. δ. ΧΑΜΟΜΗΛΙ
Το εκχύλισμά του χρησιμοποιείται σαν δυναμωτικό λίπασμα στα κηπευτικά, σαν αντιμυκητικό φάρμακο καθώς επίσης και σαν ενισχυτικό για τη χουμοποίηση της κοπριάς. Συνιστάται η χρησιμοποίηση του είδους Μαtricaria chamomilla.
3. 1. ε. ΜΕΛΙΣΣΟΧΟΡΤΟ
Έμβρεγμα από Melissa officinalis, χρησιμοποιείται για την προστασία από ψείρες και μικρά έντομα Το είναι ένα φυτό που απαντάται σε όλη την Ελλάδα.
3. 1. στ. ΣΤΕΚΟΥΛΙ
Το έμβρεγμα από μελισσόχορτο χρησιμοποιείται σαν λίπασμα και γενικά σαν δυναμωτικό. Συνιστάται η χρησιμοποίηση του είδους Symphytum officinale.
3. 1. ζ. ΑΨΙΘΙΑ
Το έκχυμά της χρησιμοποιείται σαν εντομοαπωθητικό. Συνιστάται η χρησιμοποίηση του είδους Artemisia absinthium, το οποίο είναι φυτό με δυνατή και βαριά οσμή καθώς και με πικρή γεύση. Το παρασκεύασμα αυτό χρησιμοποιείται σαν απωθητικό ράντισμα για μυρμήγκια, αφίδες, κάμπιες, τετράνυχο, κ. τ. λ.
3. 2. ΚΟΜΠΟΣΤ
Τα ζιζάνια είναι από τα λίγα φυτά που αποσυντίθενται εξολοκλήρου όταν προστίθενται σε κομπόστ. Είναι πολύτιμα καθώς περιέχουν τη σωστή αναλογία θρεπτικών συστατικών για την υγιή ανάπτυξη των φυτών. Είναι πολύ πιθανό οι σπόροι των ζιζανίων να καταστραφούν μέσα στο κομπόστ. Αυτό θα γίνει όμως μόνο εφόσον η θερμοκρασία του σωρού ανέβει αρκετά. Διαφορετικά μερικοί θα επιβιώσουν με αποτέλεσμα να μας δημιουργήσουν σοβαρό πρόβλημα όταν θα σκορπιστεί το κομπόστ στο χωράφι.
3. 3. ΔΙΑΤΡΟΦΗ
Τα ζιζάνια (αγριόχορτα) αποτελούν απαραίτητη τροφή για τον οργανισμό του ανθρώπου και υπερέχουν των καλλιεργούμενων λαχανικών στο ότι δεν έχουν υπολείμματα φυτοφαρμάκων και νιτρικών αλάτων. Υπάρχει μια μεγάλη ποικιλία γεύσεων, οι οποίες εξαρτώνται από τον τρόπο που θα μαγειρευτούν τα χόρτα, από την ποιοτική και ποσοτική σύσταση του μείγματος, αλλά και από την ποιότητα του εδάφους της περιοχής που φυτρώνουν.
Ο Στύφνος, το σινάπι, το σπαράγγι, το ραδίκι, η βρούβα ο ζωχός, η αντράκλα η ρόκα χρησιμοποιούνται για την παρασκευή βραστής ή ωμής σαλάτας.
3. 4. ΒΟΤΑΝΑ
Πολλά ζιζάνια ανήκουν σε μια μεγάλη ομάδα φυτών με συμβατική αξία, τα βότανα. Παρακάτω λοιπόν αναπτύσσονται μερικά ζιζάνια με θεραπευτικές ιδιότητες.
ΤΣΟΥΚΝΙΔΑ
Το είδος Urtica dioica εντείνει την κυκλοφορία του αίματος και δρα θεραπευτικώς στις περιπτώσεις παραλύσεων. Είναι κατά της αναιμίας, των ρευματισμών και της υδρωπικίας και ακόμα κατά της παχυσαρκίας και των λίθων των νεφρών. Τέλος, η τσουκνίδα, συνιστάται σαν δροσιστικό κατά της πιέσεως του αίματος.
ΧΑΜΟΜΗΛΙ
Το χαμομήλι ( Matricaria chamomilla), μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν θερμαντικό ρόφημα,. Το χαμομήλι είναι κατά του κρυολογήματος, κατά των κολικών, κατά των ρευματισμών και καταπραϋντικό σε περιπτώσεις φλογώσεων. Είναι ακόμα γενικότερα τονωτικό, κατά της κράμπας του στομάχου, κατά της ανορεξίας και κατά του υστερισμού.
ΣΤΥΦΝΟΣ
Το φυτό του στύφνου (Solanum nigrum) είναι μαλακτικό, καταπραϋντικό και ναρκωτικό. Γίνεται αφέψημα για επαλείψεις κατά των κνησμών και των μωλώπων. Με τα φύλλα του στύφνου γίνονται καταπλάσματα κατά των λειχήνων, των οδυνηρών ελκών, των πρηξιμάτων και των εγκαυμάτων.
ΣΙΝΑΠΙ
Το λευκό σινάπι (Sinapis alba), είναι υπακτικό αλλά μπορεί να προκαλέσει στο στομάχι ερεθισμούς και τοξικότητα. Θερμό μπάνιο με σινάπι ξεκουράζει τα πόδια. Χρησιμοποιείται επίσης για τις παθήσεις του πεπτικού συστήματος.
ΡΑΔΙΚΙ
Το άγριο ραδίκι (Cichorium intybus) είναι τονωτικό με τις πικρές του ουσίες. Τα φύλλα του ραδικιού τονώνουν την πέψη, διεγείρουν την όρεξη και δρουν διαλυτικά και ευεργετικά για το συκώτι, τη χοληδόχο κύστη και τα εντόσθια. Είναι και αντιπυρετικά.
ΠΑΠΑΡΟΥΝΑ
Τα άνθη της παπαρούνας (Papaver rhoeas) χρησιμοποιούνται ως αντιβηχικά και μαλακτικά, όταν χρησιμοποιείται σαν τσάι. Όταν όμως γίνεται σιρόπι είναι πιο αποτελεσματικό.
ΝΤΑΤΟΥΡΑ
Είναι αντινευραλγική και αντισπασμωδική, του «ιδιότροπου» βήχα και του άσθματος. Είναι κατά των ενοχλήσεων «Πάρκινσον» και με υποκαπνισμούς κατά του άσθματος.
ΜΟΛΟΧΑ
Η μολόχα (Malva silvestris), μαλακώνει τους κάλους των ποδιών ενώ ποδόλουτρο σε ζουμί μολόχας ξεκουράζει τα πόδια. Είναι μαλακτικά και αποχρεμπτικά. Το αφέψημά της χρησιμοποιείται για πλύσεις, για εντριβές και ως λοσιόν.
ΚΟΥΣΚΟΥΤΑ
Η κουσκούτα (Cuscuta epithymum), το δυσκολοεξόντωτο αυτό ζιζάνιο, είναι πολύ χρήσιμο στη θεραπευτική. Το εκχύλισμα του φυτού είναι χολαγωγό.
ΑΨΙΘΙΑ
Το χρησιμοποιούμενο είδος είναι η Artemisia absinthium. Η αψιθιά είναι φυτό κατάλληλο για τους διαβητικούς και κατά των ρευματισμών. Είναι και ορεκτικό, κατά της αναιμίας, αντιπυρετικό, ανθελμινθικό και καθαρίζει το αίμα.
4. ΜΕΡΙΚΑ ΑΠΟ ΤΑ ΠΛΕΟΝ ΔΥΣΚΟΛΟΕΞΟΝΤΩΤΑ ΖΙΖΑΝΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Στην Ελλάδα υπάρχουν περισσότερα από 200 ζιζάνια που ζημιώνουν τις καλλιέργειες. Υπάρχουν όμως μερικά ζιζάνια που η αντιμετώπισή τους είναι πρακτικά αδύνατη (π. χ. η αγριάδα) ή αντιμετωπίζονται με μεγάλη δυσκολία και κόστος (π. χ. η κύπερη). Τα ζιζάνια αυτά είναι γνωστά σαν δυσκολοεξόντωτα και τα σπουδαιότερα είναι τα εξής:
4. 1. ΚΥΠΕΡΗ
Σήμερα η κύπερη είναι ένα από τα πιο βλαβερά ζιζάνια στη γεωργία,. Ανήκει στην οικογένεια Cyperaceae. Υπάρχουν δύο είδη κύπερης: η κίτρινη κύπερη (Cyperus esculentus) και η πορφυρή κύπερη (Cyperus rotundus).
Ζημιές. Η κύπερη (χωρίς να γίνεται διάκριση) είναι κύριο ζιζάνιο στο βαμβάκι, τον καπνό, το καλαμπόκι, τα ζαχαρότευτλα, ηλιόσπορο, σόγια, αμπέλι και μερικά λαχανοκομικά Προκαλεί ζημιές λόγω αλληλοπάθειας και επειδή είναι ξενιστές εντόμων και νηματωδών:
Αντιμετώπιση
• Οργώματα. Πρέπει να είναι συχνά, βαθιά, τόσο το καλοκαίρι όσο και το χειμώνα, ώστε οι κόνδυλοι και ριζώματα να νεκρώνονται από την ξηρασία και το κρύο στην επιφάνεια του χωραφιού
• Σκαλίσματα.
• Κόψιμο (θερισμός) κύπερης. θερισμός ανά 3 εβδομάδες περιόρισε τους κονδύλους κατά 60 %, ενώ θερισμός κάθε εβδομάδα κατά 90 %.
• Αμειψισπορά. Ίσως η καλύτερη αμειψισπορά να είναι σιτηρά, σαν πολύ ανταγωνιστικά, με σκαλιστικές καλλιέργειες (π. χ. βαμβάκι, καπνός), με καλλιέργειες που μεγαλώνουν γρήγορα και σκιάζουν το έδαφος (π. χ. καλαμπόκι) ή με καλλιέργειες που καλύπτουν σχεδόν όλο το έδαφος (π. χ. σόγια).
Βιολογική αντιμετώπιση
Πολλά έντομα, μύκητες, βακτήρια, νηματώδεις, ιοί και άλλοι οργανισμοί ζουν σε βάρος της κύπερης. Μέχρι σήμερα, παρόλες τις μελέτες και προσπάθειες, μόνο μια σκωρίαση, που προκαλείται από το μύκητα Puccinia paniculata ελέγχει σταθερά την κίτρινη κύπερη σε ποσοστό 60 %.
4. 2. ΑΓΡΙΑΔΑ
Η αγριάδα (Cynodon dactylon) ανήκει στην οικογένεια Poaceae. Είναι ένα από τα πιο βλαβερά ζιζάνια στη γεωργία,.
Ζημιές. Στη χώρα μας η αγριάδα αποτελεί πρόβλημα στο αμπέλι και τις δενδρώδεις καλλιέργειες, στο βαμβάκι, καπνό, καλαμπόκι κ. ά. Επίσης έχουν αναφερθεί ζημιές από αλληλοπάθεια στο αμπέλι
Αντιμετώπιση
Η αγριάδα είναι ένα δύσκολο ζιζάνιο στην αντιμετώπισή του, εξαιτίας των ριζωμάτων που σχηματίζει μέσα στο έδαφος. Για την πλήρη εξόντωση της αγριάδας σ’ ένα χωράφι, χρειάζεται εντατικός έλεγχός της για 3-4 χρόνια με:
• Οργώματα. Βαθιά και συχνά οργώματα το καλοκαίρι
• Σκαλίσματα - φρεζαρίσματα
• Αμειψισπορά. Σε όσα χωράφια η αγριάδα αποτελεί πρόβλημα, είναι απαραίτητο να γίνεται αμειψισπορά με σκαλιστικές καλλιέργειες, όπως καπνός, λαχανοκομικά και σιτηρά.
4. 3. ΒΕΛΙΟΥΡΑΣ
Ο βέλιουρας ή καλαμάγρα (Sorghum halepense, οικογένεια Poaceae), αποτελεί σοβαρό πρόβλημα και προξενεί ζημιές σχεδόν σε όλες τις μεγάλες καλλιέργειες (καλαμπόκι, βαμβάκι, σόγια, καπνός κ. ά. ), στα σιτηρά, στους οπωρώνες και στα αμπέλια.
Αντιμετώπιση
• Οργώματα. Βαθιά και συχνά οργώματα.
• Σκαλίσματα-φρεζαρίσματα.
• Κόψιμο (θερισμός).
• Αμειψισπορά. Έχει βρεθεί ότι μερικά φυτά (βαμβάκι, σόγια κ. ά. ) ανταγωνίζονται το βέλιουρα καλύτερα απ’ ότι το καλαμπόκι.
• Σχετικά με τον βιολογικό έλεγχο του βέλιουρα δεν υπάρχει προς το παρόν δυνατότητα εφαρμογής του, όμως πολύ ενθαρρυντικά αποτελέσματα έχει δώσει ο μύκητας Sphacelotheca holci.
Επειδή τρώγεται από τα ζώα, ένας τρόπος αντιμετώπισης είναι η συνεχής βόσκηση του χώρου που φύεται για δύο χρόνια.
4. 4. ΠΕΡΙΚΟΚΛΑΔΑ
Η περικοκλάδα (Convolvulus arvensis) ανήκει στην οικογένεια Convolvulaceae.
Ζημιές.
Mειώνει την απόδοση διαφόρων φυτών μεγάλης καλλιέργειας από 30 μέχρι 100 %. Επίσης, είναι ξενιστής διαφόρων ασθενειών (Erysiphe sp. ) και νηματωδών (Meloidogyne sp. ).
Τρόποι αντιμετώπισης
• Οργώματα. σε μεγάλο βάθος και μάλιστα κατά τη θερμή περίοδο.
• Σκαλίσματα-φρεζαρίσματα.
• Η αμειψισπορά με ανταγωνιστικές καλλιέργειες, όπως είναι η μηδική και η σόγια, είναι μια μέθοδος που συμβάλλει σημαντικά στην αντιμετώπιση του ζιζανίου αυτού.
• Όσον αφορά τις βιολογικές μεθόδους, η έρευνα που έχει γίνει μέχρι τώρα είναι περιορισμένη, αλλά αρκετά ενθαρρυντική. Μύκητες του γένους Phoma και Septoria έχουν δώσει ελπίδες για βιολογική αντιμετώπιση.
4. 5. ΚΙΡΣΙΟ
Το κίρσιο (Cirsium arvense) ανήκει στην οικογένεια Asteraceae.
Ζημιές.
Είναι ζιζάνιο των χειμερινών και ανοιξιάτικων καλλιεργειών, των δενδρωδών καλλιεργειών, των κήπων και των βοσκότοπων. Τα φυτά του ζιζανίου αυτού, εκτός από τις ζημιές που προκαλούν με τον ανταγωνισμό και την αλληλοπάθεια, είναι και ξενιστής επιβλαβών για τις καλλιέργειες εντόμων, νηματωδών και μυκήτων.
Τρόποι αντιμετώπισης
• Οργώματα, σκαλίσματα-φρεζαρίσματα και κόψιμο.
• Όσον αφορά την αμειψισπορά, η μηδική είναι μια από τις ανταγωνιστικότερες καλλιέργειες που μπορεί να περιληφθεί σε σύστημα αμειψισποράς για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση του κίρσιου.
• Η μέχρι τώρα έρευνα της βιολογικής αντιμετώπισης του ζιζανίου αυτού δεν έχει να επιδείξει θεαματικά αποτελέσματα.
4. 6. ΑΓΡΙΟΜΕΛΙΤΖΑΝΑ
Η αγριομελιτζάνα (Xanthium strumarium, οικογένεια Asteraceae), είναι γνωστή και με τα ονόματα κολλητσίδα, ξάνθιο, ασπράγκαθο.
Ζημιές.
Η αγριομελιτζάνα είναι διεθνώς από τα πιο δύσκολα στην αντιμετώπιση ζιζάνια της σόγιας και από τα πιο επιζήμια στο βαμβάκι. Ανταγωνίζεται τα καλλιεργούμενα φυτά και μειώνει την απόδοση και την ποιότητα των παραγόμενων προϊόντων. Τα νεαρά φυτά της αγριομελιτζάνας, από το φύτρωμα μέχρι την εμφάνιση των 3-4 πρώτων πραγματικών φύλλων, είναι δηλητηριώδη για όλα τα ζώα.
Πειράματα αλληλοπάθειας έδειξαν ότι φυτικά υπολείμματα του ζιζανίου αυτού, όταν αποσυντεθούν στο έδαφος αφήνουν ουσίες με αντιβακτηριακή και αντιμυκητολογική δράση. Η αγριομελιτζάνα όπως και πολλά ζιζάνια είναι ξενιστές νηματωδών Meloidogyne, Heteroptera και μυκήτων Alternaria.
Αντιμετώπιση
• Οργώματα-σκαλίσματα.
• Αμειψισπορά.
• Βιολογικός έλεγχος. Ενθαρρυντικά αποτελέσματα έδωσε ο μύκητας Alternaria helianthi.
4. 7. ΑΓΡΙΟΝΤΟΜΑΤΙΑ
Η αγριοντοματιά (Solanum nigrum, οικογένεια Solanaceae), είναι γνωστή, με τα ονόματα στύφνος, πικροσταφίδα, στρύχνος.
Ζημιές.
Στην Ελλάδα αποτελεί πρόβλημα κυρίως στα ανοιξιάτικα φυτά μεγάλης καλλιέργειας (βαμβάκι, σόγια, καπνό, βιομηχανική τομάτα, ζαχαρότευτλα κ. ά. ) και στα κηπευτικά. Η ζημιά που προκαλεί έχει σχέση με την ποιότητα και δευτερευόντως με την απόδοση των καλλιεργειών. Η αγριοντομάτα είναι καλός ξενιστής σε πολλά είδη νηματωδών (Meloidogyne, Pratylenchus, Heterodera), που προσβάλλουν διάφορες καλλιέργειες, όπως πατάτα, βαμβάκι, αραχίδα, τομάτα κ. ά. , βακτηρίων (Xanthomonas, Pseudomonas), που προσβάλλουν τον καπνό, την τομάτα, την πατάτα, μυκήτων (Alternaria, Cercospora, Erysiphe, Septotia, Verticillium κ. ά. ) και εντόμων (δορυφόρος της πατάτας, θρίπας, αφίδες, πράσινο σκουλήκι).
Τέλος, 31 ιοί που ζουν στην αγριοντομάτα μπορούν και προκαλούν σοβαρές ζημιές και σε καλλιέργειες (μωσαϊκό, PVY, TSWV κ. ά. ).
Αντιμετώπιση
• Μηχανική μέθοδος. Οργώματα-σκαλίσματα - φρεζαρίσματα
• Αμειψισπορά. Αποτελεσματικές αμειψισπορές βρέθηκαν: γραμμική καλλιέργεια - σιτηρά και γραμμική καλλιέργεια - σόγια (πυκνή φυτεία).
• Βιολογικός έλεγχος. Σε μελέτες που έγιναν αλλού, βρέθηκε ότι μερικά έντομα (π. χ. δορυφόρος της πατάτας) και μύκητες (Colletotrichum) προσβάλλουν σοβαρά και μερικές φορές εξολοθρεύουν την αγριοντομάτα, αλλά παράλληλα ζημιώνουν και παρακείμενες καλλιέργειες, γι’ αυτό τελικά δεν υπάρχει ακόμη δυνατότητα βιολογικής αντιμετώπισης του ζιζανίου αυτού.
4. 8. ΣΟΛΑΝΟ
Το Solanum elaeagnifolium ανήκει στην οικογένεια Solanaceae.
Ζημιές.
Είναι ζιζάνιο των ανοιξιάτικων φυτών μεγάλης καλλιέργειας, των δενδρωδών καλλιεργειών και του αμπελιού. Το σολανό είναι ένα από τα πιο ανταγωνιστικά ζιζάνια στις καλλιέργειες του βαμβακιού (Gossypium hirsutum) και της αραχίδας (Arachis hypogaea). Η ζημιά των καλλιεργούμενων φυτών δεν οφείλεται μόνο στον ανταγωνισμό του σολανού, αλλά παράλληλα στις τοξικές ουσίες που εκκρίνει στο περιβάλλον και στο γεγονός ότι τα φυτά του είναι ξενιστές επιβλαβών εντόμων (Lygus hesperus) και μυκήτων (Rhizoctonia solani, Cercospora atromarginalis, Verticillium albo-atrum). Τα φυτά του σολανού, εκτός από τις ζημιές που προκαλούν στα καλλιεργούμενα φυτά, συχνά προκαλούν και δηλητηριάσεις στα ζώα, όταν βέβαια φαγωθούν από αυτά.
Τρόποι αντιμετώπισης
Η αντιμετώπιση του σολανού απαιτεί συνεχή και πολυετή προσπάθεια για την πλήρη εξάλειψή του. Οι μέθοδοι και τα μέσα που χρησιμοποιούνται για το σκοπό αυτό είναι τα παρακάτω:
• Το όργωμα, σε μεγάλο βάθος και μάλιστα κατά τη θερμή περίοδο.
• Το φρεζάρισμα ή το σκάλισμα είναι αποτελεσματικά εναντίον του σολανού, όταν εφαρμόζονται κάθε μήνα από τον Μάιο μέχρι τον Οκτώβριο.
• Η αμειψισπορά με ανταγωνιστικές καλλιέργειες, όπως είναι το σόργο.
• Η βιολογική αντιμετώπιση του ζιζανίου (χρήση του νηματώδους Orrinia phyllobia και εντόμων της οικογένειας Chrysomelidae) δε φαίνεται προς το παρόν ότι μπορεί να συμβάλλει με επιτυχία στον έλεγχό του.
4. 9. ΟΡΟΒΑΓΧΗ
Οροβάγχη είναι το κοινό όνομα των διαφόρων ειδών του γένους Orobanche, που ανήκει στην οικογένεια Orobanchaceae.
Ζημιές.
Οι ζημίες που προκαλεί η οροβάγχη στα καλλιεργούμενα φυτά αφορούν τη μείωση των αποδόσεων και τη χειροτέρευση της ποιότητας των παραγόμενων προϊόντων
Αντιμετώπιση οροβάγχης
• Προληπτικά μέτρα. Η χρησιμοποίηση σπόρου σποράς, κοπριάς και κάθε άλλου υλικού απαλλαγμένου από σπόρους οροβάγχης και ο επιμελής καθαρισμός των μηχανημάτων που χρησιμοποιήθηκαν σε μολυσμένες από το ζιζάνιο περιοχές πριν από τη χρησιμοποίησή τους σε μη μολυσμένες περιοχές.
• Καλλιεργητικά μέτρα. . Η εναλλαγή σόργου-καπνού, σιταριού-ηλίανθου και πιπεριάς-τομάτας συμβάλλουν σε μεγάλο βαθμό στη μείωση της προσβολής των ευαίσθητων καλλιεργειών καπνού, ηλίανθου και τομάτας από οροβάγχη.
• Η πρώιμη και βαθύτερη σπορά ή μεταφύτευση της ευαίσθητης καλλιέργειας, το βαθύ όργωμα, η παρατεταμένη υψηλή εδαφική υγρασία, η υπερβολική λίπανση περιορίζουν επίσης σημαντικά την προσβολή των καλλιεργειών από το παράσιτο.
• Βοτάνισμα.
• Ηλιοθέρμανση. Η κάλυψη του εδάφους με μαύρα ή διαφανή πλαστικά κατά την περίοδο της έντονης και διαρκούς ηλιακής ακτινοβολίας συμβάλλει στη μείωση της προσβολής της καλλιέργειας από οροβάγχη που κυμαίνεται από 78 μέχρι 100 %.
• Βιολογική μέθοδος. Οι οργανισμοί που χρησιμοποιήθηκαν με ικανοποιητική επιτυχία για το σκοπό αυτό ήταν οι μύκητες Fusarium spp. και Sclerotinia spp, καθώς και το δίπτερο έντομο Phytomyza orobanche.
Τα φυτά ¨παγίδες¨ χρησιμοποιήθηκαν επίσης με επιτυχία για την αντιμετώπιση της οροβάγχης. Το λινάρι, ο αραβόσιτος, το σόργο, το σινάπι, η πιπεριά, το σουσάμι, ο τριγονίσκος (Trigonella) και το τριφύλλι θεωρούνται από τα καλύτερα φυτά ¨παγίδες¨ και χρησιμοποιήθηκαν για την αντιμετώπιση της οροβάγχης.
4. 10. ΚΟΥΣΚΟΥΤΑ
Το γένος Cuscuta ανήκει στην οικογένεια Cuscutaceae.
Ζημιές.
Στην Ελλάδα η κουσκούτα αποτελεί σημαντικό πρόβλημα στα σπορεία του καπνού και στις καλλιέργειες της μηδικής, ζαχαροτεύτλων και καπνού. Μερικές φορές εμφανίζεται και σε λαχανοκομικές, κτηνοτροφικές και ανθοκομικές καλλιέργειες, αλλά η ζημιά που προκαλεί είναι μικρότερη από εκείνη των καλλιεργειών που προαναφέρθηκαν. Σε όλες τις περιπτώσεις η κουσκούτα, με την απομύζηση των θρεπτικών στοιχείων και του νερού από το φυτό ξενιστή, το εξαντλεί, αναστέλλει την αύξησή του και σε ορισμένες περιπτώσεις προκαλεί τη νέκρωσή του.
Η κουσκούτα, εκτός από τη μείωση των αποδόσεων στα καλλιεργούμενα φυτά, δημιουργεί προβλήματα και στα ζώα όταν φαγωθεί, επειδή περιέχει δηλητηριώδεις ουσίες. Τέλος, έχει βρεθεί ότι το ζιζάνιο αυτό μπορεί να είναι ξενιστής ορισμένων πολύ σοβαρών ιών, όπως μωσαϊκό του καπνού (TMV), του ικτέρου (BYV) και του ιού που προκαλεί καρούλιασμα στα τεύτλα (BKV).
Αντιμετώπιση
• Προληπτικά μέτρα. Βασικό μέτρο, σε ένα σύστημα ορθολογικής αντιμετώπισής της, είναι η χρησιμοποίηση σπόρου της καλλιέργειας τελείως απαλλαγμένου από σπόρους της κουσκούτας. Επίσης, στην περίπτωση μεταφυτευμένων φυτών, όπως για παράδειγμα λαχανικά, καπνός, θα πρέπει να αποφεύγεται η μεταφύτευση μετά το καθάρισμα των βλαστών της κουσκούτας, γιατί, όπως προαναφέρθηκε, ακόμη και μικρά τεμάχιά της (2-5 εκ. ) επιζούν και μπορούν να μολύνουν γρήγορα την καλλιέργεια.
• Η αμειψισπορά. Όλες οι αμειψισπορές στις οποίες γίνεται εναλλαγή ευπαθών στην κουσκούτα καλλιεργειών (μηδική, τριφύλλι, καπνός, τεύτλα) με ανθεκτικές καλλιέργειες (σιτηρά, καλαμπόκι) είναι αποτελεσματικές στην αντιμετώπισή της.
• Ηλιοθέρμανση.