ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ-Η ΜΑΖΙΚΗ ΠΑΓΙΔΕΥΣΗ

Η ΜΑΖΙΚΗ ΠΑΓΙΔΕΥΣΗ ΜΙΑ ΜΕΘΟΔΟΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΤΩΝ ΖΗΜΙΩΝ ΑΠΟ ΤΑ ΕΝΤΟΜΑ ΚΑΙ Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΣΥΝΘΗΚΩΝ ΣΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ

Γεώργιος και Νικόλαος Σταυράκης
Εργαστήρια Εντομοελκυστικών και Εντομοπαγίδων
«ΦΥΤΟΦΥΛ» - Σχηματάρι Βοιωτίας
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Από τις αρχές της νεολιθικής εποχής ο άνθρωπος άρχισε να ζει με βάση την αγροτική παραγωγή που εκείνος δημιουργεί και του ανήκει. Εχει επομένως το δικαίωμα να προσπαθεί να περιορίσει τα ζημιογόνα για την τροφή του έντομα, με ήπια μέσα και χωρίς τη χρήση τοξικών ουσιών.
Τα τελευταία χρόνια η μαζική παγίδευση για τα φρουτοφάγα δίπτερα έντομα, προτείνεται όλο και συχνότερα, σαν φιλική για τον άνθρωπο και το περιβάλλον οικολογική μέθοδος και συνάμα αρκετά αποτελεσματική, για την πρόληψη των ζημιών που αυτά προκαλούν. Η τεχνολογία της μαζικής παγίδευσης είναι μια τεχνολογία μίμησης της φύσης. Δεν είναι ούτε βιοτεχνολογική ούτε χημική μέθοδος.
Για να παγιδεύσουμε τα έντομα θα πρέπει να επηρεάσουμε τη συνήθη φυσική συμπεριφορά τους και να τα οδηγήσουμε στη παγίδα. Ομως η συμπεριφορά των εντόμων είναι ένα εξαιρετικά πολυσύνθετο φαινόμενο και η όποια παρέμβαση μας, για την τροποποίηση της προς όφελος του ανθρώπου, απαιτεί γνώση για το νευρικό σύστημα του εντόμου και τα αισθητήρια όργανα του, αφού αυτό είναι που συσχετίζει τον εσωτερικό κόσμο του εντόμου προς τον εξωτερικό κόσμο, το περιβάλλον. Επιπλέον χρειάζεται γνώση για το συμπαθητικό νευρικό σύστημα, το ενδοκρινικό σύστημα αλλά και για το ρόλο των περιβαλλοντικών παραγόντων και ιδιαιτέρως της θερμοκρασίας και υγρασίας στην διαμόρφωση της συμπεριφοράς του εντόμου.
Τα έντομα δεν έχουν την ικανότητα της ομοιοστασίας, να κρατούν δηλαδή σταθερή τη θερμοκρασία του σώματος τους και αυτός είναι ένας σοβαρός λόγος για τις μετακινήσεις και την εν γένει δραστηριότητα τους. Εμπειρικά δεδομένα από παρατηρήσεις και πειράματα, αποδεικνύουν ότι τα έντομα και ιδιαίτερα τα φρουτοφάγα δίπτερα, ανταποκρίνονται με προσανατολισμένες έμφυτες αναγκαστικές κινήσεις σε σήματα-ερεθίσματα που σχετίζονται με τις ενστικτώδεις ανάγκες διατροφής και εν μέρει και παραμονής του εντόμου σε πιο ευχάριστο περιβάλλον. Οταν βρεθούν σε τέτοιες συνθήκες αγνοούν τα άλλα ερεθίσματα που συνυπάρχουν στο περιβάλλον τους και ανεξαρτήτως του αποτελέσματος και της χρησιμότητας για τα ίδια, οδηγούνται προς την πηγή αυτών των σημάτων ερεθισμάτων.
Οπως είναι γνωστό τα ένστικτα είναι πολύπλοκες δράσεις, έμφυτα πρότυπα κινήσεων ή αυτοματισμών που τίθενται σε λειτουργία υπό την επίδραση κατάλληλων συνθηκών. Το έντομο δεν μπορεί να ελέγξει την κληρονομικότητα του, τα ένστικτα του. Το έντομο αντιδρά αυτόματα στο ερέθισμα, όπως εμείς βήχουμε ή φτερνιζόμαστε αυτόματα ανεξάρτητα από τη βούληση και τη συνείδηση μας. Το έντομο προσπαθεί να ελέγξει και να επιλέξει το περιβάλλον στο οποίο θα ζήσει θα παραμείνει και θα δράσει, αυτό είναι το μόνο που μπορεί να κάνει.
Στα έντομα συναντάμε :
1) τη γενική χημική αίσθηση: Ερεθιστικές ουσίες όπως οι ατμοί αμμωνίας ή χλωρίου είναι δυνατόν να γίνουν αισθητές σε πολλά μέρη του σώματος. Θεωρείται πιθανόν να ερεθίζουν αισθητήριες καταλήξεις οι οποίες κανονικά αντιδρούν σε άλλα ερεθίσματα.
2) την αίσθηση της όσφρησης: Στα έντομα βρίσκεται κυρίως στις κεραίες αλλά και στην προβοσκίδα, τα στοματικά μόρια, τον ωοθέτη και τους αλτήρες των δίπτερων φρουτοφάγων εντόμων. Οι οσφραντικοί δέκτες όταν εκτίθενται σε κάποια αέρια οσμή φορτίζονται ηλεκτρικώς αρνητικά. Δημιουργείται ένα δυναμικό στο δέκτη και μια εκφόρτιση, εκκένωση νευρικών παλμών. Η όσφρηση είναι μια ενστικτώδης αίσθηση.
3) την αίσθηση της θερμοκρασίας: Πολλά έντομα είναι ευαίσθητα στις υψηλές θερμοκρασίες και αποφεύγουν θέσεις υψηλής θερμοκρασίας.
4) την αίσθηση της υγρασίας: Μερικά έντομα είναι βέβαιο ότι επιλέγουν τους χώρους παραμονής ή αναπαύσεως τους, σύμφωνα με την υγρασία, αλλά πάρα πολύ λίγα ξέρουμε για τον αισθητήριο μηχανισμό αυτής της επιλογής.
Ο προσανατολισμός με την όσφρηση έχει πολλά κοινά με τον προσανατολισμό με τη θερμοκρασία. Τα έντομα συλλαμβάνουν με τις κεραίες τους τις ποιότητες του αέρα στην άμεση γειτνίαση τους και μέσω αυτών των λήψεων είναι ικανά να φθάσουν στην πηγή των ερεθισμάτων. Το έντομο αρχικώς ερεθίζεται από την ελκτική οσμή της τροφής ή του άλλου φύλου. Μετά την ερεθιστική κινητική αυτή επίδραση κινείται εδώ και εκεί και φθάνει στην πηγή των ερεθισμάτων, βοηθούμενο στο τελευταίο στάδιο από την προσέγγιση απότομου βαθμού ερεθίσεως.
ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΕΠΙΤΥΧΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΜΑΖΙΚΗΣ ΠΑΓΙΔΕΥΣΗΣ ΣΑΝ ΜΕΣΟ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΤΩΝ ΖΗΜΙΩΝ ΑΠΟ ΤΑ ΕΝΤΟΜΑ.
1) Η ύπαρξη ενός φιλικού προς το περιβάλλον, ακίνδυνου, ισχυρού έντομο-ελκυστικού σκευάσματος, με μακρά διάρκεια ελκυστικής δράσεως και ταυτόχρονα οικονομικά προσιτού.
2) Η διατήρηση της καθαρότητας του έντομο-ελκυστικού σκευάσματος στις μη ασηπτικές συνθήκες εντός της παγίδας καθ’ όλη την διάρκεια της λειτουργίας της
3) Η χρησιμοποίηση κατάλληλης από απόψεως μορφής, υλικού και λειτουργίας έντομο-παγίδας, μεγάλης χωρητικότητας σε ελκο-παγιδευτικό υγρό και συλλαμβανόμενα έντομα , οικονομικά προσιτής και με δυνατότητα χρησιμοποίησης για πολλά χρόνια.
4) Η σωστή εφαρμογή της παγιδευτικής μεθόδου σύμφωνα με τις οδηγίες του παρασκευαστού του «έντομο-παγιδευτικού συστήματος» και των γεωπόνων φυτοπροστασίας της περιοχής.
5) Τέλος ευνοϊκή αλλά όχι απολύτως αναγκαία προϋπόθεση είναι και η αλληλέγγυα, αμοιβαία επωφελής προσπάθεια, ευρύτερης δυνατής εφαρμογής της μαζικής παγιδευτικής μεθόδου σε μία περιοχή.
Το προτεινόμενο από τα εργαστήρια μας σύστημα μαζικής παγίδευσης «ΕΛΚΩΦΟΝ - ENTOMELA 50 SL», είναι το αποτέλεσμα επίπονης ερευνητικής διαδικασίας στο εργαστήριο και κυρίως στον αγρό μέσω του μηχανισμού της δοκιμής και του λάθους.
Η γνώση και η εμπειρία που περιέχονται σε αυτό το σύστημα μαζικής παγίδευσης είναι μια προσφορά για τους έλαιο-καλλιεργητές και τους φρούτο-παραγωγούς.
ΤΟ ΤΡΟΦΙΚΟ ΕΝΤΟΜΟΕΛΚΥΣΤΙΚΟ «ENTOMELA 50SL»
Αναζητώντας ένα αποτελεσματικό, από απόψεως φυτό-προστατευτικής πρόληψης των ζημιών, έντομο-ελκυστικό σκεύασμα μαζικής παγίδευσης ενός ζημιογόνου εντόμου, καλούμαστε να παρέμβουμε σε δυναμικά έμβια συστήματα, που δραστηριοποιούνται σε συνεχώς μεταβαλλόμενες κλιματολογικές συνθήκες.
Ακόμη και τα γονίδια των εντόμων έχουν δυναμική φύση και, όπως λέγεται, πάλλονται συνεχώς κατά τη διάρκεια της συγγραφής και διασκευής του σεναρίου της ζωής του εντόμου.
Αμέτρητα μηνύματα πηγαινοέρχονται ανάμεσα στα έντομα και στο περιβάλλον, αλληλεπιδρούν και καθορίζουν τις μορφές δράσης του εντόμου. Ατυχώς δεν είμαστε σε θέση να προσδιορίσουμε τη σχέση της δραστηριότητας του εντόμου με το πλήθος αυτών των μηνυμάτων και πάντα υπάρχει χώρος και για απρόβλεπτα φαινόμενα αυτό που αποκαλούμε «τύχη». Μεταξύ όμως των μηνυμάτων που αξιοποιούν τα έντομα είναι και οι οσφρητικές πληροφορίες που συλλαμβάνουν με τα αισθητήρια όργανα τους και σχετίζονται με την τροφή τους.
Τα έντομα εξερευνούν συνεχώς το περιβάλλον περιπλανώμενα στριφογυρίζοντας και μυρίζοντας. Ολα τα έντομα, αλλά ιδιαίτερα τα φρουτοφάγα δίπτερα (Δάκος, Μύγα των Φρούτων), όταν βρίσκονται σε μια δεδομένη φυσιολογική κατάσταση (π.χ. πεινούν ή διψούν) εκδηλώνουν μια ενστικτώδη ακολουθία, έμφυτων αναγκαστικών ανακλαστικών κινήσεων, δηλαδή ακολουθούν ένα δεδομένο ερέθισμα και οδηγούνται στην πηγή του ερεθίσματος αυτού. Δημιουργείται έτσι ένας «καθοδηγητικός» μηχανισμός που ρυθμίζει την δραστηριότητα και το σύνολο της συμπεριφοράς του εντόμου.
Ο δάκος της ελιάς και η μύγα των φρούτων παρουσιάζουν μια ιδιαίτερη ευαισθησία και προτίμηση σε ορισμένες μυρωδιές που σχετίζονται με τις φυσικές τροφές τους. Επειδή η ανάγκη διατροφής είναι καθημερινή και σχεδόν συνεχής, έχουμε σήμερα την δυνατότητα με ένα κατάλληλο, ισχυρό οσμογόνο έντομο-ελκυστικό σκεύασμα τροφής μεγάλης χρονικής διάρκειας, να εκπέμπουμε οσφρητικά ερεθίσματα σήματα «γνωστά» στα έντομα αυτά από χιλιάδες χρόνια και στέρεα τυπωμένα στο ένστικτο τους. Τα οσμηρά αυτά σήματα που εκπέμπει το έντομο-ελκυστικό σκεύασμα θα πρέπει να είναι ταυτόσημα και εάν είναι δυνατό ισχυρότερα από τα οσμηρά σήματα που εκπέμπουν οι φυσικές τροφές.
Ενα τέτοιο έντομο-ελκυστικό σκεύασμα μέσα στην κατάλληλη έντομο-παγίδα εμφανίζεται σαν ένα φυσικό συστατικό του περιβάλλοντος, που ικανοποιεί ενστικτώδεις ανάγκες διατροφής και επιπλέον σε ορισμένες περιπτώσεις δημιουργεί ευνοϊκές μικρό-κλιματικές συνθήκες παραμονής για το έντομο. Η πορεία προς την έντομο-παγίδα που περιέχει ένα τέτοιο έντομο-ελκυστικό είναι συνέπεια μιας αποπλανητικής εκτροπής λόγω των εντολών του ενστίκτου του εντόμου.
Οπως με άλλα λόγια αναφέραμε και στην εισαγωγή τα έντομα δεν έχουν τη διανοητική ικανότητα να αντιληφθούν ότι οδηγούνται σε μία ανθρωπογενή έντομο-παγίδα απλώς ακολουθούν την φωνή του ενστίκτου τους. Με το κατάλληλο έντομο-παγιδευτικό σύστημα, η παγίδευση είναι μια αναγκαστική συνέπεια της έμφυτης προτίμησης του εντόμου για τα λαμβανόμενα σήματα. Τα έντομα δέχονται το κόσμο, τη φύση όπως είναι, δεν έχουν την δυνατότητα να την αναλύσουν ή να την τροποποιήσουν αλλά ούτε και να τροποποιούν πάντοτε την δική τους συμπεριφορά.
Τις παραπάνω ιδιότητες και χαρακτηριστικά προσπαθήσαμε και ενσωματώσαμε σε μεγάλο βαθμό, στο έντομο-ελκυστικό σκεύασμα ENTOMELA 50SL - ΝΕΑ ΦΟΡΜΟΥΛΑ ΓΙΑ ΠΑΓΙΔΕΣ. Εκτός από τα παραπάνω το ENTOMELA 50 SL υπό τις μη ασηπτικές συνθήκες εντός της παγίδας ΕΛΚΩΦΟΝ διατηρεί την ελκυστικότητα του, την καθαρότητα του υγρού και των συλληφθέντων εντόμων επί πολλούς μήνες. Σύντομα ελπίζουμε με νέες βελτιώσεις του όλου παγιδευτικού συστήματος «ΕΛΚΩΦΟΝ-ENTOMELA 50SL» να επιτύχουμε διάρκεια λειτουργίας μέχρι και έξη μήνες με ένα μόνο αρχικό εφοδιασμό.
ΟΙ ΕΝΤΟΜΟΠΑΓΙΔΕΣ ΕΛΚΩΦΟΝ
Στην αγορά κυκλοφορεί πλήθος έντομο-παγίδων σε διάφορες μορφές. Στο άρθρο αυτό δεν θα ασχοληθούμε ούτε με την περιγραφή τους ούτε με τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα τους. Θα αναφερθούμε μόνο στις έντομο-παγίδες ΕΛΚΩΦΟΝ δικής μας επινοήσεως, οι οποίες και είναι κατάλληλες για την μαζική παγίδευση κυρίως των φρουτοφάγων δίπτερων και του δάκου.
Για την κατασκευή των έντομο-παγίδων ΕΛΚΩΦΟΝ επινοήσαμε ένα σφαιροειδές επίθεμα με μια εσοχή πλάγιο-ανωφερούς εισόδου για τα έντομα με ανοικτό ευρύ λαιμό στο κάτω μέρος και μια θηλιά στο άνω μέρος για το κρέμασμα των έντομο-παγίδων στα δένδρα.
Στο λαιμό του επιθέματος αυτού συνδέουμε κοινά γυάλινα βάζα και σχηματίζουμε τις έντομο-παγίδες ΕΛΚΩΦΟΝ. Το σφαιροειδές επίθεμα χρησιμεύει για την υποδοχή των εντόμων και το γυάλινο βάζο για την τοποθέτηση του διαλύματος του έντομο-ελκυστικού ENTOMELA 50SL. Το υδατικό διάλυμα του ENTOMELA 50SL χρησιμεύει και για τον πνιγμό των παγιδευμένων εντόμων.
Με τη διμερή αυτή διάταξη, μπορούμε να έχουμε έντομο-παγίδες με την επιθυμητή χωρητικότητα χρησιμοποιώντας διάφορα δοχεία για το έντομο-ελκυστικό διάλυμα. Βεβαίως η διάταξη αυτή μπορεί να μορφοποιηθεί και ως ενιαίο αντικείμενο και ήδη βρισκόμαστε στη διαδικασία παραγωγής γυάλινων έντομο-παγίδων ΕΛΚΩΦΟΝ ως ενιαίων αντικειμένων.
Θεωρούμε το γυαλί το καταλληλότερο υλικό γιατί αφήνει το φως να περνά ανενόχλητο δεν το απορροφά ούτε το σκεδάζει προς διάφορες κατευθύνσεις. Τα άτομα στο γυαλί είναι έτσι τοποθετημένα ώστε ενεργειακά τα ηλεκτρόνια τους δεν έχουν την δυνατότητα μεταπήδησης σε άλλη ενεργειακή ζώνη και γι’ αυτό δεν απορροφούν τη διερχόμενη ακτινοβολία του ηλιακού φωτός.
Η μακράς διάρκειας αποτελεσματική έλξη και παγίδευση των εντόμων οφείλεται στον επιτυχή συνδυασμό της μορφής των έντομο-παγίδων ΕΛΚΩΦΟΝ και της κατάλληλης σύνθεσης του έντομο-ελκυστικού ENTOMELA 50SL.
Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ
Ενα έντομο μπορεί να παγιδευτεί μόνο όταν βρίσκεται σε κατάσταση δραστηριότητος . Η πληθυσμιακή πυκνότητα ενός εντόμου εξαρτάται από το σύνολο των πιέσεων (αβιοτικών και βιοτικών) και των διαθέσιμων πόρων του φυσικού περιβάλλοντος. Επί παραδείγματι είναι εξαιρετικά χρήσιμο να γνωρίζουμε ποια είναι η τροφή που υπάρχει και με ποια περιοδικότητα εμφανίζεται.
Με άλλα λόγια η χρονική και χωρική κατανομή του πληθυσμού των εντόμων εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις επικρατούσες καιρικές συνθήκες, τη θερμοκρασία, την υγρασία, τα μικροκλίματα και την ύπαρξη νερού και τροφής για τα διαφορά στάδια του εντόμου.
Το παραδοσιακό μεσογειακό τοπίο θεωρείται ότι έχει 10.000 χρόνια ζωής και είναι εξαιρετικά ευσταθές γεγονός που ευνοεί την διατήρηση του δάκου της ελιάς και της μύγας της μεσογείου σε υψηλούς πληθυσμούς.
Ομως όπως οι ψαράδες πρέπει να ξέρουν που θα ψαρέψουν το κάθε είδος με ποιο μέσο και πότε έτσι και οι αγρότες καλλιεργητές πρέπει σιγά-σιγά να προσδιορίσουν τις περιοχές και ακόμη και τα δένδρα στα οποία θα παγιδεύουν ευκολότερα τα ζημιογόνα έντομα κατά την διάρκεια των διαφόρων εποχών του έτους. Θα πρέπει οι αγρότες με την βοήθεια των γεωπόνων να αποκτήσουν την απαραίτητη εμπειρική οικολογική «σοφία».
Συχνά το πρόβλημα των φρουτοφάγων δίπτερων και ιδίως του δάκου κατά την καλοκαιρινή περίοδο είναι τοπικό «εστιακό» και επιδέχεται τοπικές λύσεις. Η εθνική δράση την περίοδο αυτή για την πρόληψη των ζημιών, πρέπει να είναι το άθροισμα μία «ολοκλήρωση» των μικρών τοπικών λύσεων. Η ετερογένεια του χώρου και η μεταβλητότητα στο χρόνο των παραμέτρων του οικοσυστήματος επιβάλλουν την συνεχή παρακολούθηση των πληθυσμιακών κυμάνσεων και ο ρόλος εδώ των έντομο-παγίδων είναι σημαντικότατος.
Ο ορισμός της έννοιας «πληθυσμός ενός εντόμου» προϋποθέτει μία συμφωνία για τον τόπο και για τον χρόνο που αναφερόμαστε. Οικοσύστημα επίσης είναι αυτό που μπορεί να «μετρήσει» ο μελετητής.
O ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΗΛΙΑΚΗΣ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑΣ
Καποιος είχε πει ότι: «τα δύο χέρια με τα οποία Ο ΘΕΟΣ αγκαλιάζει ρυθμίζει και φροντίζει όλα τα έμβια όντα πάνω στην γη είναι η ηλιακή ακτινοβολία και το νερό».
Ο ρόλος του νερού
Από τότε που ένα σύννεφο από σκόνη και αέρια συμπυκνώθηκε και σχηματίστηκε ο πλανήτης γη, το νερό ήταν εκεί. Το νερό ήταν επίσης στις θάλασσες πριν να δημιουργηθεί η σημερινή ατμόσφαιρα, και σύμφωνα με μία θεωρία στις συνθήκες αυτές δημιουργήθηκε η πρώτη μορφή ζωής. Η υδρόβιος αρχή της ζωής συνεχίζει να ανακλάται σε όλες τις διαδικασίες ζωής φυτικές και ζωικές και φυσικά και στην συμπεριφορά των εντόμων και την αποτελεσματικότητα των διαφόρων συστημάτων παγίδευσης τους. Η συγκράτηση του νερού είναι ένα από τα κύρια προβλήματα για την επιβίωση των εντόμων σε συνθήκες ξηρασίας. Θεωρείται βέβαιο ότι τα φρουτοφάγα δίπτερα διαθέτουν υγρό-δέκτες και πολύ πιθανά και θερμό-ευαίσθητους δέκτες ένα είδος θερμόμετρου. Οι μεταμορφώσεις του νερού δεν καθορίζουν μόνο την υγρασία αλλά αναπόφευκτα και άρρηκτα και την θερμοκρασία του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο ζουν, συμπεριφέρονται και επομένως παγιδεύονται τα έντομα. Οπως άλλωστε γνωρίζουμε το κλίμα της γης ρυθμίζεται από την ικανότητα του νερού να απορροφά και να αποθηκεύει την θερμότητα του ήλιου και να την ελευθερώνει σιγά-σιγά χάρη στις δύο θαυμάσιες ιδιότητες του την θερμοχωρητικότητα και την λανθάνουσα θερμότητα. Ατυχώς δεν μπορούμε να επεκταθούμε εδώ στην περιγραφή του υδρολογικού κύκλου και την υδρολογική μηχανή που τροφοδοτείται βέβαια από την ηλιακή ενέργεια.
Σημειώνουμε εδώ ότι εκτός των επιδράσεων του νερού και των υδρατμών στο κλίμα μιας περιοχής, σύμφωνα με εργασίες των R.H.Wright και άλλων, οι υδρατμοί είναι ένας αποτελεσματικός καταλύτης μεταφοράς παλμικής ενέργειας από το μόριο του ερεθίσματος στον αισθητήρα δέκτη του εντόμου.


Ο ρόλος της ηλιακής ακτινοβολίας
Ολοι γνωρίζουμε τη σημασία της ηλιακής ακτινοβολίας για την ζωή πάνω στην γη. Η επίδραση της ηλιακής ακτινοβολίας, είτε με την μορφή της θερμότητας και των θερμοκρασιακών μεταβολών που προκαλεί, είτε με την μορφή του φωτός, επηρεάζει όπως είναι φυσικό και την συμπεριφορά των εντόμων.
Στο άρθρο αυτό δεν θα ασχοληθούμε με την επίδραση του φωτός αλλά μόνο με την επίδραση της θερμοκρασίας στα έντομα.
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑΣ
Είναι γνωστό ότι τα έντομα είναι ψυχρόαιμα, ποικιλόθερμα. Οπως αναφέραμε προηγουμένως, τα φρουτοφάγα δίπτερα θεωρείται πιθανό να διαθέτουν θερμοευαίσθητους δέκτες, ένα είδος «θερμομέτρου». Τα έντομα αυτά είναι ευαίσθητα στις υψηλές θερμοκρασίες και τα πτερωτά στάδια τους αποφεύγουν, όσο είναι δυνατό, θέσεις που είναι «υπερβολικά» ζεστές. Κατά τους θερινούς μήνες επιλέγουν ως θέσεις παραμονής, αυτές που έχουν χαμηλότερη θερμοκρασία, υψηλότερη υγρασία και θέσεις στις οποίες πνέουν δροσεροί τοπικοί άνεμοι.
Σε περιοχές με υψηλές θερμοκρασίες, ιδιαίτερα όταν αυτές εκτείνονται χρονικά, παρατηρείται μια σημαντική μείωση του πληθυσμού λόγω μεταναστεύσεως. Συχνά η μείωση αυτή λανθασμένα κατά τη γνώμη μας, αποδίδεται στα μέτρα δακοκτονίας. Ο πληθυσμός συγκεντρώνεται σε κάποιες δροσερότερες περιοχές τις γνωστές «εστίες».
Ειδικά για τον δάκο της ελιάς τους θερινούς μήνες με υψηλές θερμοκρασίες ο αριθμός των αρσενικών που πιάνουμε στις παγίδες υπερτερεί σημαντικά του αριθμού των θηλυκών. Το φαινόμενο έχει ονομαστεί «πρωτανδρία». Ομως δεν αποκλείεται να παρουσιάζεται και στο δάκο εν’ μέρει το φαινόμενο της θερμοευαίσθητης μετάλλαξης μητρικού επηρεασμού που έχει παρατηρηθεί στην ξυδόμυγα. Σε περιόδους υψηλών θερμοκρασιών παρουσιάζεται το φαινόμενο η Δροσόφιλα να μην παράγει θηλυκούς απογόνους αλλά να γεννά μόνο αρσενικά. Τα θηλυκά κύτταρα, αυτά που έχουν 2x χρωμοσώματα πεθαίνουν και επιβιώνουν μόνο τα xy με την χρωμοσωματική σύσταση του αρσενικού.
Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι στην περιοχή Τανάγρας Βοιωτίας σε 250 παγίδες «ΕΛΚΩΦΟΝ - ENTOMELA» στο διάστημα Ιουνίου-Αυγούστου 1999 βρήκαμε 4113 άρρενα και 2956 θήλεα, δηλαδή μία σχέση αρσενικά / θηλυκά = 1,3914 . Στο πρόγραμμα μας είναι η σύγκριση των συλλήψεων της θερινής και της φθινοπωρινής περιόδου.
Επίσης το μέγεθος του σώματος και των πτερύγων καθώς και η ωοτοκία φαίνεται να επηρεάζονται από τη θερμοκρασία και την υγρασία. Σε συνθήκες χαμηλής υγρασίας χρειάζεται περισσότερη τροφή για να παραχθεί μια μονάδα σωματικού βάρους, αφού ένα μέρος της τροφής χρησιμοποιείται για την παραγωγή μεταβολικού νερού που συγκρατείται για τις ανάγκες του εντόμου. Οι νέο-εξερχόμενες μετά την μεταμόρφωση μύγες με υψηλότερη αναλογία σκελετικού υλικού, παρουσιάζουν πτώση της περιεκτικότητας σε νερό, που έχει αρχίσει κατά την διάρκεια της μεταμόρφωσης. Εκτός από την μειωμένη περιεκτικότητα σε νερό τα έντομα αυτά έχουν και εντονότερες τροφικές ανάγκες και για το λόγο αυτό παγιδεύονται ευκολότερα.
Τα φαινόμενα αυτά είναι μάλλον πιο έντονα την περίοδο των εξαιρετικά υψηλών θερμοκρασιών του θέρους.
Η υψηλή θερμοκρασία μπορεί να αυξήσει την περατότητα του δέρματος των εντόμων στο νερό. Δηλαδή να αυξήσει την εξάτμιση γιατί παρατηρείται μια αλλαγή στις ιδιότητες της μεμβράνης που είναι υπεύθυνη για την αδιαπερατότητα τ1ου δέρματος των εντόμων.
Το μεγαλύτερο μέρος της εξάτμισης στα έντομα γίνεται δια των στοματίων του τραχειακού συστήματος. Αύξηση στο ρυθμό του ρεύματος του αέρα θεωρείται ότι δημιουργεί δίνες (στροβίλους) στις τραχείες και αυξάνει σημαντικά την εξάτμιση.
Η αύξηση της θερμοκρασίας από μόνη της είναι ένας παράγοντας που προκαλεί ένα αυξημένο αερισμό του τραχειακού συστήματος Μια αύξηση της θερμοκρασίας συνεπώς θα αυξήσει την εξάτμιση ακόμα και όταν η σχετική υγρασία παραμένει αμετάβλητη.
Βεβαίως τα έντομα έχουν αναπτύξει διάφορους μηχανισμούς ρυθμίσεως του ισοζυγίου του νερού, αλλά αυτοί δεν είναι πάντοτε αρκετοί. Εχουμε μια προσωπική παρατήρηση μυγών δάκου να πίνουν νερό σε μικρό αυλάκι ροής νερού τη θερινή περίοδο στην περιοχή Ηρακλείου Κρήτης.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
Η επιτυχημένη εφαρμογή ενός έντομο-παγιδευτικού συστήματος δεν μπορεί να αγνοεί το ρόλο της υπάρχουσας τροφής, των διαθεσίμων καρπών για ωοτοκία, του κλίματος, της θερμοκρασίας, της υγρασίας και του φωτός.
Επιπλέον να έχουμε πάντα στο μυαλό μας ότι το μεγάλο μέγεθος των πληθυσμών συνοδεύεται από μια γενετική ετερογένεια, μια γενετική ποικιλότητα μια κρυμμένη γενετική ποικιλομορφία, που το πιθανότερο είναι ότι εκφράζεται και φαινοτυπικά, γεγονός που προσθέτει μία ακόμα δυσκολία στην παγίδευση των εντόμων. Ομως όταν μειώνεται το μέγεθος του φυσικού πληθυσμού ενός είδους εντόμου αποσταθεροποιείται η γενετική δομή του είδους, καταρρέει γενετικά ο πληθυσμός και αυτό μπορεί μακροχρόνια να οδηγήσει ακόμα και στον αφανισμό του είδους.
Τέλος, ας μην ξεχνάμε ότι επιτυχία 100% μπορούν να έχουν μόνο οι ΘΕΟΙ, οι επιστήμονες είναι ευτυχείς με το 90%, και επειδή η αμφισβήτηση είναι η αξιοπρέπεια της σκέψης, δοκιμάζετε πάντοτε και συγκρίνετε τα έντομο-παγιδευτικά συστήματα που σας προτείνουν και επιλέγετε το αποτελεσματικότερο.

Αντιμετώπιση ζιζανίων με βιολογική γεωργία

Περίληψη

ΓΕΝΙΚΑ
H βιολογική γεωργία αποτελεί μια ολοκληρωμένη πρόταση παραγωγής, οικολογικού προσανατολισμού, σύμφωνα με την οποία οι παράγοντες που καθορίζουν την ποσότητα και ποιότητα των παραγόμενων προϊόντων αντιμετωπίζονται ολιστικά.
Το σύστημα αυτό οργάνωσης και λειτουργίας της γεωργικής πράξης, σέβεται τη φύση και προσπαθεί να συνεργάζεται αρμονικά μαζί της. Στη λογική του ακριβώς αυτή εντάσσεται η διατήρηση ενός ζωντανού και υγιούς εδάφους, η διατήρηση της μεγαλύτερης δυνατής ποικιλομορφίας ζωικών και φυτικών οργανισμών στο οικοσύστημα της καλλιέργειας - για μεγαλύτερη σταθερότητα και έλεγχο του πληθυσμού των φυτοπαρασίτων, μέσω της ¨φυσικής αυτορρύθμισης¨ - η όσο το δυνατόν στενότερη ανακύκλωση της ύλης και η αποφυγή της χρήσης χημικών συνθετικών λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων.
Με λίγα λόγια, η βιολογική γεωργία χρησιμοποιεί ήπιες τεχνικές καλλιέργειας και μέσα φυτοπροστασίας και λίπανσης, που δεν αποτελούν κίνδυνο για το περιβάλλον, αξιοποιώντας τις σύγχρονες κατακτήσεις της επιστήμης, της εμπειρίας, αλλά και της ντόπιας παράδοσης.
Όπως σε όλες τις μορφές γεωργίας έτσι και στην βιολογική, ο βιοκαλλιεργητής βρίσκεται συχνά αντιμέτωπος με σοβαρά προβλήματα φυτοπροστασίας. Ένα από αυτά είναι και το πρόβλημα των ζιζανίων, τα οποία ανέκαθεν θεωρούνταν εχθρός των καλλιεργειών, αφού παρεμπόδιζαν την παραγωγή στις καλλιέργειες και συχνά προκαλούσαν απώλειες σοδειάς, αν όχι ολοκληρωτική καταστροφή.
Λέγοντας ¨ζιζάνια¨ - ένας όρος που σήμερα αμφισβητείται από πολλούς - δεν εννοούμε παρά τα άγρια (αυτοφυή) φυτά που φυτρώνουν και αναπτύσσονται από μόνα τους (αυτοδύναμα) μέσα στο χώρο μιας καλλιέργειας. Ο λόγος που δημιουργούν πρόβλημα στον άνθρωπο - γεωργό είναι, διατυπωμένος επιστημονικά: ¨Μόνο μια περιορισμένη ποσότητα βιομάζας μπορεί να παραχθεί σ’ ένα δεδομένο χώρο, μέσα σε μια ορισμένη χρονική περίοδο¨ και αυτό διότι είναι αντίστοιχα περιορισμένα τα θρεπτικά στοιχεία, νερό και φως, που υπάρχουν σε ένα χώρο και αυτοί είναι οι βασικοί παράγοντες και προϋποθέσεις για την ανάπτυξη των φυτών.
Ο βιοκαλλιεργητής θα πρέπει να συμβιώνει με τα ζιζάνια, να κατανοεί γιατί και πώς φυτρώνουν και πώς οι καλλιεργητικές τεχνικές τα επηρεάζουν, καθώς και να εκτιμήσει τα πλεονεκτήματά τους. Τα ζιζάνια εξάλλου αποτελούν την αντίδραση της φύσης στις επεμβάσεις του ανθρώπου στο έδαφος.
Ο κύριος στόχος της βιολογικής διαχείρισης των ζιζανίων είναι να μεταφέρουμε τα ζιζάνια σε ένα επίπεδο όπου δεν θα δημιουργούν ανταγωνισμό στα καλλιεργούμενα φυτά. Θα πρέπει να λαμβάνεται μέριμνα για τον έλεγχό τους, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι ο τέλειος αφανισμός τους από το χωράφι είναι επιθυμητός. Αυτό διότι αφ’ ενός υπάρχουν και οφέλη που προκύπτουν από τα ζιζάνια και αφ’ ετέρου από την άποψη της βιοποικιλότητας.
Ο βιοκαλλιεργητής έχει τη δυνατότητα να διαχειριστεί με πολλούς τρόπους τα ζιζάνια.
1. ΖΙΖΑΝΙΑ ΣΑΝ ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΔΑΦΟΥΣ
Πολλά ζιζάνια μπορούν να ληφθούν υπ’ όψη από τους βιοκαλλιεργητές, σαν δείκτες γύρω από την κατάσταση του εδάφους που καλλιεργούν και έτσι να επέμβουν ανάλογα. Έτσι για παράδειγμα έχουμε: Φυτά που δηλώνουν έδαφος με μεγάλη υγρασία όπως το Fumaria officinalis(καπνόχορτο). Φυτά που δηλώνουν ξηρά και πετρώδη εδάφη όπως το Erodium cicularium (πηρουνάκι). Φυτά που δηλώνουν ελαφρύ και χουμώδες έδαφος όπως το Urtica urens( μικρή τσουκνίδα). Φυτά που δηλώνουν άζωτο στο έδαφος όπως το Chenopodium album (λουβουδιά). Φυτά που δηλώνουν οξύτητα (pH) πάνω από 7, όπως το Sinapis arvensis (βρούβα). Φυτά που δηλώνου οξύτητα (pH) κάτω από 7, όπως το Veronica officinalis (γαλαζάκι).
2. ΕΛΕΓΧΟΣ ΖΙΖΑΝΙΩΝ ΣΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ
Η γενικότερη προσέγγιση του προβλήματος των ζιζανίων στη βιολογική γεωργία δε θέλει να τα βλέπει σαν εχθρούς. Ο κύριος στόχος της βιολογικής διαχείρισης ζιζανίων είναι να μεταφέρουμε τα ζιζάνια σ’ ένα επίπεδο όπου δεν θα δημιουργούν ανταγωνισμό. Ο έλεγχος τους στη Βιολογική γεωργία επιτυγχάνεται με:
2. 1. ΠΡΟΛΗΠΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ
Τα κυριότερα προληπτικά μέτρα που λαμβάνονται για την αντιμετώπιση των διαφόρων ζιζανίων είναι η χρησιμοποίηση σπόρου σποράς, κοπριάς και κάθε άλλου υλικού απαλλαγμένου από σπόρους ή όργανα αγενούς αναπαραγωγής των ζιζανίων και ο επιμελής καθαρισμός των μηχανημάτων που χρησιμοποιήθηκαν σε μολυσμένες από ζιζάνια περιοχές πριν από τη χρησιμοποίησή τους σε μη μολυσμένες περιοχές.
2. 2. ΒΟΤΑΝΙΣΜΑ
Είναι η αρχαιότερη αλλά και η απλούστερη μέθοδος καταπολέμησης των ζιζανίων. Η μέθοδος αυτή, η οποία συνίσταται στην αφαίρεση των ζιζανίων με το χέρι, τείνει να εγκαταλειφθεί επειδή είναι επίπονος, χρονοβόρος και χαρακτηρίζεται από το υψηλό κόστος και την αδυναμία εφαρμογής σε μη γραμμικές καλλιέργειες.
2. 3. ΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ
Επιλογή καλλιέργειας ή και ποικιλίας
Ρύθμιση του χρόνου σποράς και της πυκνότητας φύτευσης
Καλλιέργεια και τεχνικές σποράς. Η καλή προετοιμασία της σποροκλίνης, η επιλογή σπόρου ομοιόμορφου μεγέθους, η πυκνότερη και σε ομοιόμορφο βάθος σπορά των καλλιεργούμενων φυτών, συμβάλλουν επίσης στην αντιμετώπιση των ζιζανίων.
Ένας εναλλακτικός τρόπος είναι η ¨ψεύτικη σπορά¨. Γίνεται προετοιμασία του χωραφιού για σπορά, αλλά δε σπέρνεται έτσι ώστε να υπάρχει χρόνος για βλάστηση των ζιζανίων. Ακολουθεί ενσωμάτωσή τους και νέα προετοιμασία της σποροκλίνης. Επιπλέον η μεταφύτευση σποριόφυτων (αντί απευθείας σπορά), δίνει σημαντικό προβάδισμα στην καλλιέργεια έναντι των ζιζανίων.
Ρύθμιση εδαφικού περιβάλλοντος. Υπάρχουν αρκετά παραδείγματα όπου γίνεται να ρυθμίσουμε ορισμένες παραμέτρους για μείωση του πληθυσμού τους. Για παράδειγμα ρίχνοντας άσβεστο περιορίζονται ζιζάνια που θέλουν όξινο έδαφος (δείκτες) όπως η ανθέμιδα (Anthemis arvensis). Η υπεδαφοκαλλιέργεια περιορίζοντας τη συμπίεση του εδάφους, αλλάζει τις συνθήκες υγρασίας που επιτρέπουν την ανάπτυξη ορισμένων ζιζανίων. Η στράγγιση περιορίζει τα υδροχαρή ζιζάνια (αλογοουρά, χαμολεύκα).
Αμειψισπορά. Η αμειψισπορά (εναλλαγή καλλιεργειών) είναι ένα από τα σπουδαιότερα καλλιεργητικά μέτρα αντιμετώπισης των ζιζανίων. Η επιτυχία όμως του μέτρου αυτού προϋποθέτει α) να εναλλάσσονται φθινοπωρινές με ανοιξιάτικες καλλιέργειες (και τα αντίστοιχα ζιζάνια), β) να εναλλάσσονται ¨κλειστές¨ καλλιέργειες που σκιάζουν τα ζιζάνια με ¨ανοικτές¨. γ) να εναλλάσσονται ετήσιες με πολυετείς καλλιέργειες δ) να εφαρμόζεται μια μεγάλη ποικιλία εναλλασσόμενων καλλιεργητικών τεχνικών.
Μεικτή καλλιέργεια. Είναι γεγονός ότι φυτά σε συγκαλλιέργεια ευδοκιμούν καλύτερα από τα άλλα σε μονοκαλλιέργεια. . (Συγκαλλιέργεια π. χ. ψυχανθών με δημητριακά). Αποτελούν ένα είδος φυτοκοινωνίας που προσαρμόζεται στο περιβάλλον όπου φυτρώνουν και βρίσκονται σε συνεχή ανταγωνισμό μεταξύ τους. Το ένα είδος εξαρτάται από το άλλο, αλληλοπροστατεύονται και επηρεάζονται προς όφελός τους και σε βάρος των βλαβερών εντόμων και των άλλων ασθενειών. Πέρα από όποια άλλα πλεονεκτήματα, επιφέρει και σε μεγάλο βαθμό αποκλεισμό των ζιζανίων.
Κατάκλιση ή αποστράγγιση. Ο τρόπος αυτός αντιμετώπισης, στηρίζει την αποτελεσματικότητά του στον τρόπο διαχείρισης του νερού. Συγκεκριμένα, χρησιμοποιεί την κατάκλιση για να δημιουργήσει συνθήκες έλλειψης οξυγόνου στα μη υδροχαρή ζιζάνια ή την αποστράγγιση (σε κανάλια άρδευσης ή σε λιμνάζουσες περιοχές) με σκοπό τη στέρηση του νερού από τα υδροχαρή ζιζάνια, τα οποία τελικά νεκρώνονται.
2. 4. ΜΗΧΑΝΙΚΑ ΜΕΣΑ
Σήμερα είναι διαθέσιμη μια σειρά από μικρά εργαλεία για τη μικρή εκμετάλλευση και κυρίως καλλιέργεια λαχανικών και αρωματικών. Όσον αφορά ιδιαίτερα την Ελλάδα, χώρα με πολλά επικλινή και δύσβατα εδάφη, που ωστόσο καλλιεργούνται (π. χ. ελαιώνες), είναι συχνά σημαντική η βοήθεια που προσφέρουν τα νεότερα φερόμενα χορτοκοπτικά / θαμνοκοπτικά μηχανήματα, για τον έλεγχο δύσκολων πολυετών ζιζανίων, όπως τα βάτα (Rubus fruticosus).
Στον τομέα των μεγάλων καλλιεργειών, το βάρος έχει φύγει εδώ και καιρό από τα βαριά παρελκόμενα και η προσοχή των παραγωγών που ενδιαφέρονται για το έδαφός τους, και άρα και των κατασκευαστών, έχει επικεντρωθεί σε μηχανήματα ελαφριάς, επιφανειακής κατεργασίας. Τέτοια είναι οι οδοντωτές σβάρνες με μακριά δόντια κυρίως, με μεγάλες βελτιώσεις σε ό,τι αφορά την αντοχή, την αποτελεσματικότητα αλλά και την ευκολία χρήσης και μεταφοράς τους.
Για την καταπολέμηση με μηχανικά μέσα, διάφορες τεχνολογικές βελτιώσεις βλέπουν συνεχώς το φως. Μια τέτοια είναι και οι περιστρεφόμενες ψήκτρες (βούρτσες), που κάνουν μια αποτελεσματική ζιζανιοκτονία, αλλά συγχρόνως διαμορφώνουν με την περιστροφή τους και το μικροανάγλυφο του εδάφους. Οι περιστρεφόμενες ψήκτρες (βούρτσες) χρησιμοποιούνται κυρίως σε λαχανικά όπως τα καρότα, τα κρεμμύδια, τα σκόρδα, το σέλινο και τα πράσα.
Ένα ακόμα μηχάνημα που χρησιμοποιείται από βιοκαλλιεργητές βάμβακος είναι ο περιστρεφόμενος καλλιεργητής (Roll Star Cultivator). Πλεονεκτεί σε σχέση με τους κοινούς καλλιεργητές ότι μπορεί να πλησιάζει κοντά στη γραμμή (10 cm). Ακόμη, με τους δίσκους δεν κόβονται τα ζιζάνια αλλά ξεριζώνονται.
Επίσης ένα μηχάνημα με χαρακτηριστικά όμοια με αυτά του περιστρεφόμενου καλλιεργητή, είναι ο Ανοιξιάτικος Καλλιεργητής (Spring Tine Harrow). Έχει τη δυνατότητα της μηχανικής καταπολέμησης των ζιζανίων και επί της γραμμής, ενώ ταυτόχρονα αερίζει το έδαφος περιορίζοντας τις ιώσεις. Ο τύπος αυτός του μηχανήματος χρησιμοποιείται ευρέως στα δημητριακά
Εκτός των παραπάνω μέσων τα ζιζάνια μπορούν να αντιμετωπιστούν και θερμικά. Δεν εννοείται τόσο το κάψιμο, όσο η επίδραση με φλόγα με υπέρυθρη (θερμική) ακτινοβολία. Η χρήση της θερμικής καταπολέμησης έχει προ πολλού περάσει στο στάδιο της πράξης, με το φλογοβόλο. Υπάρχουν τρεις τρόποι που μπορεί να χρησιμοποιηθεί η φλόγα στην καλλιέργεια:
1) Προφυτρωτικά (καρότα, παντζάρια). 2) Μετά την ανάδυση ή μεταφυτρωτικά, (καλαμπόκι). 3) Πριν τη συγκομιδή (για την αποφύλλωση σε πατάτες και κρεμμύδια).
Εκτός των παραπάνω σύγχρονων μηχανημάτων, για τον έλεγχο δυσκολοεξόντωτων πολυετών ζιζανίων εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται τα παραδοσιακά μηχανήματα, όπως το άροτρο, η φρέζα, τα μηχανικά σκαλιστήρια ή φρεζοσκαλιστήρια.
2. 5. ΦΥΣΙΚΑ ΜΕΣΑ
Εδαφοκάλυψη. Η μέθοδος αυτή έχει εφαρμογές στη δενδροκομία, αμπελουργία, συνήθως ανάμεσα στις γραμμές φύτευσης, αλλά και στη λαχανοκομία και καλλιέργεια μικρών φρούτων, όπως ειδικά στις φράουλες. Η εδαφοκάλυψη μπορεί να ελέγξει ανεπιθύμητα ζιζάνια λόγω ανταγωνισμού ή αλληλοπάθειας. Ο έλεγχος των ζιζανίων γίνεται με τη χρήση υλικών εδαφοκάλυψης όπως ξερά χόρτα, άχυρο, πριονίδι, και ειδικά με φύλλα μαύρου πλαστικού. Η εδαφοκάλυψη μπορεί επίσης να γίνει με τη μορφή της χλωρής λίπανσης.
Ηλιοθέρμανση. Με τον όρο ηλιοθέρμανση, εννοούμε τη θερμική, χημική και βιολογική μεταβολή που υφίσταται ένα έδαφος από την επίδραση της ηλιακής ακτινοβολίας, αν καλυφθεί για τέσσερις τουλάχιστον εβδομάδες με φύλλο πλαστικού. Πρόκειται για θερμική αδρανοποίηση των ζιζανίων.
2. 6. ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΜΕΣΑ
Κλασσική βιολογική μέθοδος αντιμετώπισης ζιζανίων. Η βιολογική αυτή μέθοδος συνίσταται στην εισαγωγή ή απελευθέρωση φυσικών εχθρών ή παρασίτων (έντομα, μύκητες, ακάρεα, βακτήρια, νηματώδεις) με σκοπό τη σημαντική μείωση του πληθυσμού ενός ζιζανίου. .
Βιολογική μέθοδος αντιμετώπισης ζιζανίων με μικροοργανισμούς. Συνήθως φυτοπαθογόνοι μύκητες με εξειδικευμένη δράση απέναντι σε κάποιο ζιζάνιο μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τον περιορισμό του.
Βιολογική μέθοδος αντιμετώπισης ζιζανίων με ανώτερα φυτά (αλληλοπάθεια). Με τη μέθοδο αυτή τα ζιζάνια αντιμετωπίζονται με καλλιεργούμενα φυτά που έχουν την ικανότητα να εκκρίνουν στο χώρο ανάπτυξής τους διάφορες χημικές ουσίες, οι οποίες αναστέλλουν το φύτρωμα ή την αύξηση διαφόρων ζιζανίων.
Βιολογική μέθοδος αντιμετώπισης των ζιζανίων με ανώτερα ζώα. Σε κάποιο βαθμό η ελεγχόμενη βόσκηση βοοειδών, αιγοπροβάτων κ. λ. π. , σε φυτείες πολυετείς ή δενδρώνες, μπορεί να θεωρηθεί τρόπος βιολογικού ελέγχου, στο βαθμό που μειώνει σημαντικά τη σοβαρότητα του προβλήματος που δημιουργούν κάποια ζιζάνια.
2. 7. ΒΙΟΔΥΝΑΜΙΚΑ ΜΕΣΑ
Η βιοδυναμική είναι ένα προχωρημένο σύστημα γεωργίας, που είναι βασισμένο στον εσωτερικισμό και στην ανθρωποσοφία που αναπτύχθηκε ενάντια στον υλισμό και στον βιομηχανικό πολιτισμό. Το σύστημα αυτό προσπαθεί να δραστηριοποιήσει το έδαφος και τα φυτά με μέσα που φέρουν στο φως τις κρυμμένες φυσικές δυνάμεις και ευνοούν την αρμονία τους.
Η βιοδυναμική καλλιέργεια φτιάχνει ειδικά παρασκευάσματα από φυτά, από κοπριά αγελάδας και σκόνες ορυκτών. Τα παρασκευάσματα αυτά τα χρησιμοποιεί για να θεραπεύσει το έδαφος, τα φυτά και τα ζώα και να φέρει την αρμονία ξαναδίνοντας ζωντάνια στο περιβάλλον.
Οι αρχές της βιοδυναμικής καλλιέργειας εφαρμόζονται και στον έλεγχο των ζιζανίων, ώστε να αποδυναμωθεί η δύναμη ζωής τους και να μην επανέρχονται με μεγάλη ένταση.
3. ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΖΙΖΑΝΙΩΝ
Τα ζιζάνια αν και αποτελούν βασικό ανταγωνιστή των καλλιεργειών είναι και ένα χρήσιμο όπλο στα χέρια του βιοκαλλιεργητή, ώστε να είναι σε θέση να αντιμετωπίσει προβλήματα φυτοπροστασίας αλλά και θρέψης. Επίσης η υψηλή θρεπτική τους αξία αλλά και οι φαρμακευτικές τους ιδιότητες, οδήγησαν στην χρησιμοποίηση τους ως είδος διατροφής και σαν θεραπευτικά βότανα. . Μερικά βασικά ζιζάνια και η χρήση τους παρουσιάζονται παρακάτω.
3. 1. ΕΚΧΥΛΙΣΜΑΤΑ - ΕΜΒΡΕΓΜΑΤΑ
Η αξία των παρασκευασμάτων από ζιζάνια που θα αναφερθούν παρακάτω οφείλεται στην ισχυρή ευοσμία τους από τα αιθέρια έλαια που περιέχουν, τα οποία κρατούν σε απόσταση τα βλαβερά μικροζωίφια και τρωκτικά, από τα φυτά που καλλιεργούμε. Τα σπουδαιότερα από αυτά τα ζιζάνια είναι τα εξής:
3. 1. α. ΤΣΟΥΚΝΙΔΑ
Το εκχύλισμά της χρησιμοποιείται για να αντιμετωπίσει τις μελίγκρες καθώς επίσης και ως δυναμωτικό των καλλιεργούμενων φυτών. Συνίσταται η χρήση των ειδών: Urtica dioica (δίοικος), Urtica urens (καυστική) και Urtica pilulifera (σφαιροφόρος).
3. 1. β. ΠΟΛΥΚΟΜΠΙ
Το διάλυμα από πολυκόμπι χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση μυκητιάσεων, και συνδυασμένο με άλλα υλικά για την αντιμετώπιση απομυζητικών και φυλλοφάγων εντόμων. Συνιστάται η χρήση μόνο του είδους Equisetum arvense,
3. 1. γ. ΦΤΕΡΗ
Διάλυμα φτέρης χρησιμοποιείται για να αντιμετωπίσει ψώρες και αφίδες. Συνιστάται η χρησιμοποίηση της Pteridium aquilium (φτέρη η αέτειος
3. 1. δ. ΧΑΜΟΜΗΛΙ
Το εκχύλισμά του χρησιμοποιείται σαν δυναμωτικό λίπασμα στα κηπευτικά, σαν αντιμυκητικό φάρμακο καθώς επίσης και σαν ενισχυτικό για τη χουμοποίηση της κοπριάς. Συνιστάται η χρησιμοποίηση του είδους Μαtricaria chamomilla.
3. 1. ε. ΜΕΛΙΣΣΟΧΟΡΤΟ
Έμβρεγμα από Melissa officinalis, χρησιμοποιείται για την προστασία από ψείρες και μικρά έντομα Το είναι ένα φυτό που απαντάται σε όλη την Ελλάδα.
3. 1. στ. ΣΤΕΚΟΥΛΙ
Το έμβρεγμα από μελισσόχορτο χρησιμοποιείται σαν λίπασμα και γενικά σαν δυναμωτικό. Συνιστάται η χρησιμοποίηση του είδους Symphytum officinale.
3. 1. ζ. ΑΨΙΘΙΑ
Το έκχυμά της χρησιμοποιείται σαν εντομοαπωθητικό. Συνιστάται η χρησιμοποίηση του είδους Artemisia absinthium, το οποίο είναι φυτό με δυνατή και βαριά οσμή καθώς και με πικρή γεύση. Το παρασκεύασμα αυτό χρησιμοποιείται σαν απωθητικό ράντισμα για μυρμήγκια, αφίδες, κάμπιες, τετράνυχο, κ. τ. λ.
3. 2. ΚΟΜΠΟΣΤ
Τα ζιζάνια είναι από τα λίγα φυτά που αποσυντίθενται εξολοκλήρου όταν προστίθενται σε κομπόστ. Είναι πολύτιμα καθώς περιέχουν τη σωστή αναλογία θρεπτικών συστατικών για την υγιή ανάπτυξη των φυτών. Είναι πολύ πιθανό οι σπόροι των ζιζανίων να καταστραφούν μέσα στο κομπόστ. Αυτό θα γίνει όμως μόνο εφόσον η θερμοκρασία του σωρού ανέβει αρκετά. Διαφορετικά μερικοί θα επιβιώσουν με αποτέλεσμα να μας δημιουργήσουν σοβαρό πρόβλημα όταν θα σκορπιστεί το κομπόστ στο χωράφι.
3. 3. ΔΙΑΤΡΟΦΗ
Τα ζιζάνια (αγριόχορτα) αποτελούν απαραίτητη τροφή για τον οργανισμό του ανθρώπου και υπερέχουν των καλλιεργούμενων λαχανικών στο ότι δεν έχουν υπολείμματα φυτοφαρμάκων και νιτρικών αλάτων. Υπάρχει μια μεγάλη ποικιλία γεύσεων, οι οποίες εξαρτώνται από τον τρόπο που θα μαγειρευτούν τα χόρτα, από την ποιοτική και ποσοτική σύσταση του μείγματος, αλλά και από την ποιότητα του εδάφους της περιοχής που φυτρώνουν.
Ο Στύφνος, το σινάπι, το σπαράγγι, το ραδίκι, η βρούβα ο ζωχός, η αντράκλα η ρόκα χρησιμοποιούνται για την παρασκευή βραστής ή ωμής σαλάτας.
3. 4. ΒΟΤΑΝΑ
Πολλά ζιζάνια ανήκουν σε μια μεγάλη ομάδα φυτών με συμβατική αξία, τα βότανα. Παρακάτω λοιπόν αναπτύσσονται μερικά ζιζάνια με θεραπευτικές ιδιότητες.
ΤΣΟΥΚΝΙΔΑ
Το είδος Urtica dioica εντείνει την κυκλοφορία του αίματος και δρα θεραπευτικώς στις περιπτώσεις παραλύσεων. Είναι κατά της αναιμίας, των ρευματισμών και της υδρωπικίας και ακόμα κατά της παχυσαρκίας και των λίθων των νεφρών. Τέλος, η τσουκνίδα, συνιστάται σαν δροσιστικό κατά της πιέσεως του αίματος.
ΧΑΜΟΜΗΛΙ
Το χαμομήλι ( Matricaria chamomilla), μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν θερμαντικό ρόφημα,. Το χαμομήλι είναι κατά του κρυολογήματος, κατά των κολικών, κατά των ρευματισμών και καταπραϋντικό σε περιπτώσεις φλογώσεων. Είναι ακόμα γενικότερα τονωτικό, κατά της κράμπας του στομάχου, κατά της ανορεξίας και κατά του υστερισμού.
ΣΤΥΦΝΟΣ
Το φυτό του στύφνου (Solanum nigrum) είναι μαλακτικό, καταπραϋντικό και ναρκωτικό. Γίνεται αφέψημα για επαλείψεις κατά των κνησμών και των μωλώπων. Με τα φύλλα του στύφνου γίνονται καταπλάσματα κατά των λειχήνων, των οδυνηρών ελκών, των πρηξιμάτων και των εγκαυμάτων.
ΣΙΝΑΠΙ
Το λευκό σινάπι (Sinapis alba), είναι υπακτικό αλλά μπορεί να προκαλέσει στο στομάχι ερεθισμούς και τοξικότητα. Θερμό μπάνιο με σινάπι ξεκουράζει τα πόδια. Χρησιμοποιείται επίσης για τις παθήσεις του πεπτικού συστήματος.
ΡΑΔΙΚΙ
Το άγριο ραδίκι (Cichorium intybus) είναι τονωτικό με τις πικρές του ουσίες. Τα φύλλα του ραδικιού τονώνουν την πέψη, διεγείρουν την όρεξη και δρουν διαλυτικά και ευεργετικά για το συκώτι, τη χοληδόχο κύστη και τα εντόσθια. Είναι και αντιπυρετικά.
ΠΑΠΑΡΟΥΝΑ
Τα άνθη της παπαρούνας (Papaver rhoeas) χρησιμοποιούνται ως αντιβηχικά και μαλακτικά, όταν χρησιμοποιείται σαν τσάι. Όταν όμως γίνεται σιρόπι είναι πιο αποτελεσματικό.
ΝΤΑΤΟΥΡΑ
Είναι αντινευραλγική και αντισπασμωδική, του «ιδιότροπου» βήχα και του άσθματος. Είναι κατά των ενοχλήσεων «Πάρκινσον» και με υποκαπνισμούς κατά του άσθματος.
ΜΟΛΟΧΑ
Η μολόχα (Malva silvestris), μαλακώνει τους κάλους των ποδιών ενώ ποδόλουτρο σε ζουμί μολόχας ξεκουράζει τα πόδια. Είναι μαλακτικά και αποχρεμπτικά. Το αφέψημά της χρησιμοποιείται για πλύσεις, για εντριβές και ως λοσιόν.
ΚΟΥΣΚΟΥΤΑ
Η κουσκούτα (Cuscuta epithymum), το δυσκολοεξόντωτο αυτό ζιζάνιο, είναι πολύ χρήσιμο στη θεραπευτική. Το εκχύλισμα του φυτού είναι χολαγωγό.
ΑΨΙΘΙΑ
Το χρησιμοποιούμενο είδος είναι η Artemisia absinthium. Η αψιθιά είναι φυτό κατάλληλο για τους διαβητικούς και κατά των ρευματισμών. Είναι και ορεκτικό, κατά της αναιμίας, αντιπυρετικό, ανθελμινθικό και καθαρίζει το αίμα.
4. ΜΕΡΙΚΑ ΑΠΟ ΤΑ ΠΛΕΟΝ ΔΥΣΚΟΛΟΕΞΟΝΤΩΤΑ ΖΙΖΑΝΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Στην Ελλάδα υπάρχουν περισσότερα από 200 ζιζάνια που ζημιώνουν τις καλλιέργειες. Υπάρχουν όμως μερικά ζιζάνια που η αντιμετώπισή τους είναι πρακτικά αδύνατη (π. χ. η αγριάδα) ή αντιμετωπίζονται με μεγάλη δυσκολία και κόστος (π. χ. η κύπερη). Τα ζιζάνια αυτά είναι γνωστά σαν δυσκολοεξόντωτα και τα σπουδαιότερα είναι τα εξής:
4. 1. ΚΥΠΕΡΗ
Σήμερα η κύπερη είναι ένα από τα πιο βλαβερά ζιζάνια στη γεωργία,. Ανήκει στην οικογένεια Cyperaceae. Υπάρχουν δύο είδη κύπερης: η κίτρινη κύπερη (Cyperus esculentus) και η πορφυρή κύπερη (Cyperus rotundus).
Ζημιές. Η κύπερη (χωρίς να γίνεται διάκριση) είναι κύριο ζιζάνιο στο βαμβάκι, τον καπνό, το καλαμπόκι, τα ζαχαρότευτλα, ηλιόσπορο, σόγια, αμπέλι και μερικά λαχανοκομικά Προκαλεί ζημιές λόγω αλληλοπάθειας και επειδή είναι ξενιστές εντόμων και νηματωδών:
Αντιμετώπιση
• Οργώματα. Πρέπει να είναι συχνά, βαθιά, τόσο το καλοκαίρι όσο και το χειμώνα, ώστε οι κόνδυλοι και ριζώματα να νεκρώνονται από την ξηρασία και το κρύο στην επιφάνεια του χωραφιού
• Σκαλίσματα.
• Κόψιμο (θερισμός) κύπερης. θερισμός ανά 3 εβδομάδες περιόρισε τους κονδύλους κατά 60 %, ενώ θερισμός κάθε εβδομάδα κατά 90 %.
• Αμειψισπορά. Ίσως η καλύτερη αμειψισπορά να είναι σιτηρά, σαν πολύ ανταγωνιστικά, με σκαλιστικές καλλιέργειες (π. χ. βαμβάκι, καπνός), με καλλιέργειες που μεγαλώνουν γρήγορα και σκιάζουν το έδαφος (π. χ. καλαμπόκι) ή με καλλιέργειες που καλύπτουν σχεδόν όλο το έδαφος (π. χ. σόγια).
Βιολογική αντιμετώπιση
Πολλά έντομα, μύκητες, βακτήρια, νηματώδεις, ιοί και άλλοι οργανισμοί ζουν σε βάρος της κύπερης. Μέχρι σήμερα, παρόλες τις μελέτες και προσπάθειες, μόνο μια σκωρίαση, που προκαλείται από το μύκητα Puccinia paniculata ελέγχει σταθερά την κίτρινη κύπερη σε ποσοστό 60 %.
4. 2. ΑΓΡΙΑΔΑ
Η αγριάδα (Cynodon dactylon) ανήκει στην οικογένεια Poaceae. Είναι ένα από τα πιο βλαβερά ζιζάνια στη γεωργία,.
Ζημιές. Στη χώρα μας η αγριάδα αποτελεί πρόβλημα στο αμπέλι και τις δενδρώδεις καλλιέργειες, στο βαμβάκι, καπνό, καλαμπόκι κ. ά. Επίσης έχουν αναφερθεί ζημιές από αλληλοπάθεια στο αμπέλι
Αντιμετώπιση
Η αγριάδα είναι ένα δύσκολο ζιζάνιο στην αντιμετώπισή του, εξαιτίας των ριζωμάτων που σχηματίζει μέσα στο έδαφος. Για την πλήρη εξόντωση της αγριάδας σ’ ένα χωράφι, χρειάζεται εντατικός έλεγχός της για 3-4 χρόνια με:
• Οργώματα. Βαθιά και συχνά οργώματα το καλοκαίρι
• Σκαλίσματα - φρεζαρίσματα
• Αμειψισπορά. Σε όσα χωράφια η αγριάδα αποτελεί πρόβλημα, είναι απαραίτητο να γίνεται αμειψισπορά με σκαλιστικές καλλιέργειες, όπως καπνός, λαχανοκομικά και σιτηρά.
4. 3. ΒΕΛΙΟΥΡΑΣ
Ο βέλιουρας ή καλαμάγρα (Sorghum halepense, οικογένεια Poaceae), αποτελεί σοβαρό πρόβλημα και προξενεί ζημιές σχεδόν σε όλες τις μεγάλες καλλιέργειες (καλαμπόκι, βαμβάκι, σόγια, καπνός κ. ά. ), στα σιτηρά, στους οπωρώνες και στα αμπέλια.
Αντιμετώπιση
• Οργώματα. Βαθιά και συχνά οργώματα.
• Σκαλίσματα-φρεζαρίσματα.
• Κόψιμο (θερισμός).
• Αμειψισπορά. Έχει βρεθεί ότι μερικά φυτά (βαμβάκι, σόγια κ. ά. ) ανταγωνίζονται το βέλιουρα καλύτερα απ’ ότι το καλαμπόκι.
• Σχετικά με τον βιολογικό έλεγχο του βέλιουρα δεν υπάρχει προς το παρόν δυνατότητα εφαρμογής του, όμως πολύ ενθαρρυντικά αποτελέσματα έχει δώσει ο μύκητας Sphacelotheca holci.
Επειδή τρώγεται από τα ζώα, ένας τρόπος αντιμετώπισης είναι η συνεχής βόσκηση του χώρου που φύεται για δύο χρόνια.
4. 4. ΠΕΡΙΚΟΚΛΑΔΑ
Η περικοκλάδα (Convolvulus arvensis) ανήκει στην οικογένεια Convolvulaceae.
Ζημιές.
Mειώνει την απόδοση διαφόρων φυτών μεγάλης καλλιέργειας από 30 μέχρι 100 %. Επίσης, είναι ξενιστής διαφόρων ασθενειών (Erysiphe sp. ) και νηματωδών (Meloidogyne sp. ).
Τρόποι αντιμετώπισης
• Οργώματα. σε μεγάλο βάθος και μάλιστα κατά τη θερμή περίοδο.
• Σκαλίσματα-φρεζαρίσματα.
• Η αμειψισπορά με ανταγωνιστικές καλλιέργειες, όπως είναι η μηδική και η σόγια, είναι μια μέθοδος που συμβάλλει σημαντικά στην αντιμετώπιση του ζιζανίου αυτού.
• Όσον αφορά τις βιολογικές μεθόδους, η έρευνα που έχει γίνει μέχρι τώρα είναι περιορισμένη, αλλά αρκετά ενθαρρυντική. Μύκητες του γένους Phoma και Septoria έχουν δώσει ελπίδες για βιολογική αντιμετώπιση.
4. 5. ΚΙΡΣΙΟ
Το κίρσιο (Cirsium arvense) ανήκει στην οικογένεια Asteraceae.
Ζημιές.
Είναι ζιζάνιο των χειμερινών και ανοιξιάτικων καλλιεργειών, των δενδρωδών καλλιεργειών, των κήπων και των βοσκότοπων. Τα φυτά του ζιζανίου αυτού, εκτός από τις ζημιές που προκαλούν με τον ανταγωνισμό και την αλληλοπάθεια, είναι και ξενιστής επιβλαβών για τις καλλιέργειες εντόμων, νηματωδών και μυκήτων.
Τρόποι αντιμετώπισης
• Οργώματα, σκαλίσματα-φρεζαρίσματα και κόψιμο.
• Όσον αφορά την αμειψισπορά, η μηδική είναι μια από τις ανταγωνιστικότερες καλλιέργειες που μπορεί να περιληφθεί σε σύστημα αμειψισποράς για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση του κίρσιου.
• Η μέχρι τώρα έρευνα της βιολογικής αντιμετώπισης του ζιζανίου αυτού δεν έχει να επιδείξει θεαματικά αποτελέσματα.
4. 6. ΑΓΡΙΟΜΕΛΙΤΖΑΝΑ
Η αγριομελιτζάνα (Xanthium strumarium, οικογένεια Asteraceae), είναι γνωστή και με τα ονόματα κολλητσίδα, ξάνθιο, ασπράγκαθο.
Ζημιές.
Η αγριομελιτζάνα είναι διεθνώς από τα πιο δύσκολα στην αντιμετώπιση ζιζάνια της σόγιας και από τα πιο επιζήμια στο βαμβάκι. Ανταγωνίζεται τα καλλιεργούμενα φυτά και μειώνει την απόδοση και την ποιότητα των παραγόμενων προϊόντων. Τα νεαρά φυτά της αγριομελιτζάνας, από το φύτρωμα μέχρι την εμφάνιση των 3-4 πρώτων πραγματικών φύλλων, είναι δηλητηριώδη για όλα τα ζώα.
Πειράματα αλληλοπάθειας έδειξαν ότι φυτικά υπολείμματα του ζιζανίου αυτού, όταν αποσυντεθούν στο έδαφος αφήνουν ουσίες με αντιβακτηριακή και αντιμυκητολογική δράση. Η αγριομελιτζάνα όπως και πολλά ζιζάνια είναι ξενιστές νηματωδών Meloidogyne, Heteroptera και μυκήτων Alternaria.
Αντιμετώπιση
• Οργώματα-σκαλίσματα.
• Αμειψισπορά.
• Βιολογικός έλεγχος. Ενθαρρυντικά αποτελέσματα έδωσε ο μύκητας Alternaria helianthi.
4. 7. ΑΓΡΙΟΝΤΟΜΑΤΙΑ
Η αγριοντοματιά (Solanum nigrum, οικογένεια Solanaceae), είναι γνωστή, με τα ονόματα στύφνος, πικροσταφίδα, στρύχνος.
Ζημιές.
Στην Ελλάδα αποτελεί πρόβλημα κυρίως στα ανοιξιάτικα φυτά μεγάλης καλλιέργειας (βαμβάκι, σόγια, καπνό, βιομηχανική τομάτα, ζαχαρότευτλα κ. ά. ) και στα κηπευτικά. Η ζημιά που προκαλεί έχει σχέση με την ποιότητα και δευτερευόντως με την απόδοση των καλλιεργειών. Η αγριοντομάτα είναι καλός ξενιστής σε πολλά είδη νηματωδών (Meloidogyne, Pratylenchus, Heterodera), που προσβάλλουν διάφορες καλλιέργειες, όπως πατάτα, βαμβάκι, αραχίδα, τομάτα κ. ά. , βακτηρίων (Xanthomonas, Pseudomonas), που προσβάλλουν τον καπνό, την τομάτα, την πατάτα, μυκήτων (Alternaria, Cercospora, Erysiphe, Septotia, Verticillium κ. ά. ) και εντόμων (δορυφόρος της πατάτας, θρίπας, αφίδες, πράσινο σκουλήκι).
Τέλος, 31 ιοί που ζουν στην αγριοντομάτα μπορούν και προκαλούν σοβαρές ζημιές και σε καλλιέργειες (μωσαϊκό, PVY, TSWV κ. ά. ).
Αντιμετώπιση
• Μηχανική μέθοδος. Οργώματα-σκαλίσματα - φρεζαρίσματα
• Αμειψισπορά. Αποτελεσματικές αμειψισπορές βρέθηκαν: γραμμική καλλιέργεια - σιτηρά και γραμμική καλλιέργεια - σόγια (πυκνή φυτεία).
• Βιολογικός έλεγχος. Σε μελέτες που έγιναν αλλού, βρέθηκε ότι μερικά έντομα (π. χ. δορυφόρος της πατάτας) και μύκητες (Colletotrichum) προσβάλλουν σοβαρά και μερικές φορές εξολοθρεύουν την αγριοντομάτα, αλλά παράλληλα ζημιώνουν και παρακείμενες καλλιέργειες, γι’ αυτό τελικά δεν υπάρχει ακόμη δυνατότητα βιολογικής αντιμετώπισης του ζιζανίου αυτού.
4. 8. ΣΟΛΑΝΟ
Το Solanum elaeagnifolium ανήκει στην οικογένεια Solanaceae.
Ζημιές.
Είναι ζιζάνιο των ανοιξιάτικων φυτών μεγάλης καλλιέργειας, των δενδρωδών καλλιεργειών και του αμπελιού. Το σολανό είναι ένα από τα πιο ανταγωνιστικά ζιζάνια στις καλλιέργειες του βαμβακιού (Gossypium hirsutum) και της αραχίδας (Arachis hypogaea). Η ζημιά των καλλιεργούμενων φυτών δεν οφείλεται μόνο στον ανταγωνισμό του σολανού, αλλά παράλληλα στις τοξικές ουσίες που εκκρίνει στο περιβάλλον και στο γεγονός ότι τα φυτά του είναι ξενιστές επιβλαβών εντόμων (Lygus hesperus) και μυκήτων (Rhizoctonia solani, Cercospora atromarginalis, Verticillium albo-atrum). Τα φυτά του σολανού, εκτός από τις ζημιές που προκαλούν στα καλλιεργούμενα φυτά, συχνά προκαλούν και δηλητηριάσεις στα ζώα, όταν βέβαια φαγωθούν από αυτά.
Τρόποι αντιμετώπισης
Η αντιμετώπιση του σολανού απαιτεί συνεχή και πολυετή προσπάθεια για την πλήρη εξάλειψή του. Οι μέθοδοι και τα μέσα που χρησιμοποιούνται για το σκοπό αυτό είναι τα παρακάτω:
• Το όργωμα, σε μεγάλο βάθος και μάλιστα κατά τη θερμή περίοδο.
• Το φρεζάρισμα ή το σκάλισμα είναι αποτελεσματικά εναντίον του σολανού, όταν εφαρμόζονται κάθε μήνα από τον Μάιο μέχρι τον Οκτώβριο.
• Η αμειψισπορά με ανταγωνιστικές καλλιέργειες, όπως είναι το σόργο.
• Η βιολογική αντιμετώπιση του ζιζανίου (χρήση του νηματώδους Orrinia phyllobia και εντόμων της οικογένειας Chrysomelidae) δε φαίνεται προς το παρόν ότι μπορεί να συμβάλλει με επιτυχία στον έλεγχό του.
4. 9. ΟΡΟΒΑΓΧΗ
Οροβάγχη είναι το κοινό όνομα των διαφόρων ειδών του γένους Orobanche, που ανήκει στην οικογένεια Orobanchaceae.
Ζημιές.
Οι ζημίες που προκαλεί η οροβάγχη στα καλλιεργούμενα φυτά αφορούν τη μείωση των αποδόσεων και τη χειροτέρευση της ποιότητας των παραγόμενων προϊόντων
Αντιμετώπιση οροβάγχης
• Προληπτικά μέτρα. Η χρησιμοποίηση σπόρου σποράς, κοπριάς και κάθε άλλου υλικού απαλλαγμένου από σπόρους οροβάγχης και ο επιμελής καθαρισμός των μηχανημάτων που χρησιμοποιήθηκαν σε μολυσμένες από το ζιζάνιο περιοχές πριν από τη χρησιμοποίησή τους σε μη μολυσμένες περιοχές.
• Καλλιεργητικά μέτρα. . Η εναλλαγή σόργου-καπνού, σιταριού-ηλίανθου και πιπεριάς-τομάτας συμβάλλουν σε μεγάλο βαθμό στη μείωση της προσβολής των ευαίσθητων καλλιεργειών καπνού, ηλίανθου και τομάτας από οροβάγχη.
• Η πρώιμη και βαθύτερη σπορά ή μεταφύτευση της ευαίσθητης καλλιέργειας, το βαθύ όργωμα, η παρατεταμένη υψηλή εδαφική υγρασία, η υπερβολική λίπανση περιορίζουν επίσης σημαντικά την προσβολή των καλλιεργειών από το παράσιτο.
• Βοτάνισμα.
• Ηλιοθέρμανση. Η κάλυψη του εδάφους με μαύρα ή διαφανή πλαστικά κατά την περίοδο της έντονης και διαρκούς ηλιακής ακτινοβολίας συμβάλλει στη μείωση της προσβολής της καλλιέργειας από οροβάγχη που κυμαίνεται από 78 μέχρι 100 %.
• Βιολογική μέθοδος. Οι οργανισμοί που χρησιμοποιήθηκαν με ικανοποιητική επιτυχία για το σκοπό αυτό ήταν οι μύκητες Fusarium spp. και Sclerotinia spp, καθώς και το δίπτερο έντομο Phytomyza orobanche.
Τα φυτά ¨παγίδες¨ χρησιμοποιήθηκαν επίσης με επιτυχία για την αντιμετώπιση της οροβάγχης. Το λινάρι, ο αραβόσιτος, το σόργο, το σινάπι, η πιπεριά, το σουσάμι, ο τριγονίσκος (Trigonella) και το τριφύλλι θεωρούνται από τα καλύτερα φυτά ¨παγίδες¨ και χρησιμοποιήθηκαν για την αντιμετώπιση της οροβάγχης.
4. 10. ΚΟΥΣΚΟΥΤΑ
Το γένος Cuscuta ανήκει στην οικογένεια Cuscutaceae.
Ζημιές.
Στην Ελλάδα η κουσκούτα αποτελεί σημαντικό πρόβλημα στα σπορεία του καπνού και στις καλλιέργειες της μηδικής, ζαχαροτεύτλων και καπνού. Μερικές φορές εμφανίζεται και σε λαχανοκομικές, κτηνοτροφικές και ανθοκομικές καλλιέργειες, αλλά η ζημιά που προκαλεί είναι μικρότερη από εκείνη των καλλιεργειών που προαναφέρθηκαν. Σε όλες τις περιπτώσεις η κουσκούτα, με την απομύζηση των θρεπτικών στοιχείων και του νερού από το φυτό ξενιστή, το εξαντλεί, αναστέλλει την αύξησή του και σε ορισμένες περιπτώσεις προκαλεί τη νέκρωσή του.
Η κουσκούτα, εκτός από τη μείωση των αποδόσεων στα καλλιεργούμενα φυτά, δημιουργεί προβλήματα και στα ζώα όταν φαγωθεί, επειδή περιέχει δηλητηριώδεις ουσίες. Τέλος, έχει βρεθεί ότι το ζιζάνιο αυτό μπορεί να είναι ξενιστής ορισμένων πολύ σοβαρών ιών, όπως μωσαϊκό του καπνού (TMV), του ικτέρου (BYV) και του ιού που προκαλεί καρούλιασμα στα τεύτλα (BKV).
Αντιμετώπιση
• Προληπτικά μέτρα. Βασικό μέτρο, σε ένα σύστημα ορθολογικής αντιμετώπισής της, είναι η χρησιμοποίηση σπόρου της καλλιέργειας τελείως απαλλαγμένου από σπόρους της κουσκούτας. Επίσης, στην περίπτωση μεταφυτευμένων φυτών, όπως για παράδειγμα λαχανικά, καπνός, θα πρέπει να αποφεύγεται η μεταφύτευση μετά το καθάρισμα των βλαστών της κουσκούτας, γιατί, όπως προαναφέρθηκε, ακόμη και μικρά τεμάχιά της (2-5 εκ. ) επιζούν και μπορούν να μολύνουν γρήγορα την καλλιέργεια.
• Η αμειψισπορά. Όλες οι αμειψισπορές στις οποίες γίνεται εναλλαγή ευπαθών στην κουσκούτα καλλιεργειών (μηδική, τριφύλλι, καπνός, τεύτλα) με ανθεκτικές καλλιέργειες (σιτηρά, καλαμπόκι) είναι αποτελεσματικές στην αντιμετώπισή της.
• Ηλιοθέρμανση.

Τετράνυχοι